Του Αλέξανδρου Παπουτσή*
Λίγες ημέρες πριν μπούμε στο 2021, δεν θα μπορούσα να σκεφτώ καλύτερο χρονικό σημείο για να σκεφτώ και να γράψω το παρόν πόνημα. Βρισκόμαστε εν μέσω μίας πανδημίας και μιας τεράστιας υγειονομικής κρίσης που επηρεάζει κάθε πτυχή της κοινωνικής και οικονομικής ζωής, (ίσως) ανατρέπει γεωπολιτικούς συσχετισμούς και σίγουρα μας βάζει για τα καλά στον 21ο αιώνα μετά την πρώτη εισαγωγική δεκαετία.
Η Ελλάδα σε αυτό το πλαίσιο έχει να αντιμετωπίσει ταυτόχρονα τους δικούς της δαίμονες, εσωτερικούς και εξωτερικούς, ως μία μεσαία ευρωπαϊκή αλλά μικρή διεθνώς χώρα με συγκεκριμένες δυνατότητες αλλά και περιορισμούς. Εκεί που λέγαμε ότι κουτσά στραβά αφήσαμε πίσω μας την υπερδεκαετή οικονομική κρίση – debatable αλλά ας προχωρήσουμε για την οικονομία του άρθρου – μας βρήκε ο ιός εκ Κίνας, ο τουρκικός αναθεωρητισμός, οι ανακατατάξεις στο γεωπολιτικό τόξο που ξεκινά από εμάς και καταλήγει στην Ινδία κ.α
H ανάπαυλα των γιορτών είναι μία ευκαιρία αναστοχασμού. Έτσι λοιπόν μεταξύ τύρου και αχλάδου και άλλων λιπαρών εδεσμάτων αναρωτήθηκα αν μέσα από μια άλλη αλληλουχία επιλογών και πρωθυπουργικών αποφάσεων η χώρα θα μπορούσε να είναι σε μία άλλη θέση – καλύτερη. Ποιες αποφάσεις ή παραλείψεις θεωρώ σημαντικές; Ή τί θα άλλαζα αν μπορούσα;
Αν με έναν μαγικό τρόπο μπορούσα να γυρίσω το χρόνο πίσω κατά το δοκούν και να μεταφερθώ δίπλα σε πρωθυπουργούς της χώρας την τελευταία 20ετία ως μυστικοσύμβουλός τους, τί θα τους έλεγα, πότε θα τους το έλεγα και γιατί;
Αυτή ήταν μία σκέψη που με γοήτευσε – ένα what if εμπνευσμένο από παρεμφερείς τηλεοπτικές σειρές και ντοκιμαντέρ που εξετάζουν ένα διαφορετικό, εναλλακτικό παρελθόν. Για πάμε να δούμε λοιπόν.
Πρόχειρα εντόπισα ορισμένες «στιγμές καμπής» που εάν δίνονταν άλλες απαντήσεις, άλλες επιλογές ίσως η χώρα να βρισκόταν σήμερα σε άλλο, καλύτερο σημείο. Είναι περισσότερο ένα παιχνίδι του μυαλού και μια καταγραφή ορισμένων σκέψεων – δεν διεκδικεί δάφνες πολιτικής ανάλυσης.
Μετά τις απαραίτητες εξηγήσεις εντόπισα 16 σημεία. Ιδού:
1. Θα πήγαινα στον Κώστα Σημίτη το 2.000 και θα του έλεγα : «Δώσε βάση στους θεσμούς και ενίσχυσε τη διαφάνεια. Ο εκσυγχρονισμός ως project απαιτεί πληθώρα στελεχών και η χώρα δεν έχει αυτό το στελεχιακό βάθος. Δώσε βάση στη μετεξέλιξη του ΠΑ.ΣΟ.Κ».
2. Στον ίδιο θα έλεγα το 2001 : «Μην υποχωρείς στο ‘’ασφαλιστικό Γιαννίτση’’, πράξε το χρέος σου απέναντι στις επόμενες γενιές της χώρας, κλείσε τα αυτιά σου στην εσωκομματική, στη νεοδημοκρατική και εξ’ αριστερών αντιπολίτευση. Η υποχώρησή σου θα σημάνει την αρχή του τέλους του εκσυγχρονιστικού εγχειρήματος και θα συμπαρασύρει τη χώρα σε μία αδιανόητη δαπάνη τα επόμενα χρόνια που θα υπερβαίνει κατά πολύ τις οικονομικές της δυνατότητες».
3. Στον ίδιο το 2003 : «Μην δίνεις το δαχτυλίδι διαδοχής σε έναν μόνο υποψήφιο. Άνοιξε το παιχνίδι της διαδοχής στο ΠΑΣΟΚ με όρους πολιτικούς, εσωκομματικής δημοκρατίας και αποδέξου ότι η ήττα του κόμματος θα είναι μεγαλύτερη».
4. Στον Κώστα Καραμανλή τον Σεπτέμβριο του 2004 – μετά τους Ολυμπιακούς : «Έχεις τη σπάνια ευκαιρία να αλλάξεις τη χώρα καθώς η κυριαρχία σου είναι καθολική και η χώρα που παρέλαβες στο καλύτερό της σημείο διαχρονικά. Όρισε 2-3 μεγάλους στόχους και υπηρέτησε αυτούς. Γίνε καλός πρωθυπουργός και μη μένεις μόνο στο γεγονός ότι είσαι πολύ καλός πρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας. Είναι η καλύτερη περίοδος για ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις. Μείνε στην Ιστορία ως μεγάλος».
5. Στον ίδιο στις πυρκαγιές του 2007 στην Πελοπόννησο : «Η διαχειριστική ανεπάρκεια των δομών και η καταστροφή δεν πρέπει να επιτρέψεις να φυσικοποιηθούν. Βάλε μπροστά μια επανεκκίνηση της πρωθυπουργίας σου – είσαι μόλις 3 χρόνια στο θώκο. Μην εγκαταλείπεις».
6. Στον ίδιο τον Δεκέμβρη του 2008 : «Για κανέναν λόγο μην αφήνεις να καεί η Αθήνα. Πρέπει να αντιδράσεις, να διασφαλίσεις τις περιουσίες και τον δημόσιο χώρο γιατί διαφορετικά θα τρωθεί όχι απλά η πρωθυπουργία σου αλλά η πίστη μεγάλου μέρους των Ελλήνων στις δυνατότητες του κράτους και στο μεταπολιτευτικό κοινωνικό συμβόλαιο. Η παράλυση θα μεταφραστεί ως παράδοση, ως ανοιχτός αντικοινοβουλευτισμός κοκ».
7. Στον Γιώργο Παπανδρέου το 2009 : «Όλα δείχνουν ότι θα είσαι επόμενος πρωθυπουργός. Προετοιμάσου καλύτερα, ενημερώσου διεξοδικά και σε βάθος, μην επιτρέπεις στην κομματική ροπή των στελεχών του ΠΑ.ΣΟ.Κ και στον βολονταρισμό να υποκαταστήσουν την ανάγκη ενός σχεδίου για την οικονομία. Να είσαι φειδωλός στις εξαγγελίες – δώσε βάση στις μεταρρυθμίσεις. Οι καιροί αναμένονται ταραχώδεις και η Ελλάδα είναι καρυδότσουφλο».
8. Στον ίδιο στα τέλη του 2009 : «Πάρε πιο σκληρά μέτρα άμεσα πριν βγει ο χρόνος, κέρδισε χρόνο, οι συσχετισμοί δεν ευνοούν το όποιο σχέδιό σου. Σταθεροποίησε τη χώρα στοιχειωδώς και κάνε ξανά εκλογές παρουσιάζοντας την πραγματικότητα στον ελληνικό λαό». Και λίγο αργότερα «εάν δεν κάνεις εκλογές ζήτα την ψήφιση του Μνημονίου με 180 ψήφους από τη Βουλή. Το βάρος πρέπει να σηκωθεί από τις μεγάλες ιστορικές παρατάξεις της Μεταπόλιτευσης».
9. Στον ίδιο το 2011 : «Μαζί με τις 4-5 μεγάλες μεταρρυθμίσεις που έχεις κάνει, άλλαξε τον εκλογικό νόμο και σύστημα στην κατεύθυνση του γερμανικού με 2 κάλπες. Σπάσε έναν κρίκο της κακοδαιμονίας της χώρας ό,τι και αν γίνει από εδώ και πέρα».
10. Στον Αντώνη Σαμαρά στις αρχές του 2012 : «Μην βιάζεσαι να γίνεις πρωθυπουργός. Άφησε τον Παπαδήμο να ολοκληρώσει έναν κύκλο απαραίτητων αλλαγών και ετοιμάσου καλύτερα. Θα αναγκαστείς να μετατοπιστείς από τις προεκλογικές σου θέσεις και αυτό θα έχει κόστος. Στην προσπάθεια να κερδίσεις το ΠΑΣΟΚ πρόσεξε να μην νομιμοποιήσεις οπτικές και προσεγγίσεις ακραίες».
11. Στο Βαγγέλη Βενιζέλο το 2012 : «Η αρχηγία του ΠΑΣΟΚ δεν μπορεί να είναι μονοπρόσωπη διαδικασία. Μία εσωκομματική αναμέτρηση σφυρηλατεί το συνανήκειν. Η αποδρομή του Παπανδρέου και της ιστορικότητας του ονόματος αφήνει ένα δυσαναπλήρωτο κενό. Μην προσεγγίζεις το ζήτημα ως προσωπική σου δικαίωση».
12. Στον Σαμαρά πάλι, αρχές του 2014 : «Συνέχισε το μνημονιακό πρόγραμμα και μην σκέπτεσαι να αλλάξεις γραμμή – δεν θα εκτιμηθεί από κανέναν. Προσπάθησε να ενσωματώσεις στη διακυβέρνησή σου περισσότερα στοιχεία μίας κεντρώας ατζέντας ώστε να χτίσεις μία συμμαχία Κέντρου και Δεξιάς. Θα σε ευνοήσει κυρίως κυβερνητικά και δευτερευόντως εκλογικά».
13. Στον Αλέξη Τσίπρα το 2014 : «Μην βιάζεσαι να φτάσεις σε εκλογές. Άσε τον Σαμαρά να ολοκληρώσει έναν ακόμη κύκλο μεταρρυθμίσεων και στο μεταξύ εσύ ετοιμάσου καλύτερα. Όλο το οικοσύστημα ΣΥΡΙΖΑ είναι παντελώς ανέτοιμο. Εκλογές τον Σεπτέμβριο και μέχρι τότε όρισε 2-3 εφικτούς ρεαλιστικούς στόχους και με αυτούς ξεκίνα την μετατόπισή σου. Όλα δείχνουν ότι θα είσαι ο επόμενος πρωθυπουργός.
14. Στον Τσίπρα τον Φεβρουάριο του 2015 : «Εντόπισε 5 σημεία που θέλεις να διαπραγματευτείς στο νέο μνημόνιο, 5 σημεία που πιστεύεις ότι μεσοπρόθεσμα θα ευνοήσουν την πορεία της χώρας και την κοινωνικής της συνοχή και πάρε την τελική συμφωνία την 1η Μαρτίου. Η αποδοχή μιας συμφωνίας – εμφανώς ευνοϊκότερης από ό,τι είχαν να αντιμετωπίσουν οι ‘’Σαμαροβενιζέλοι’’ σου εξασφαλίζει ένα σταθερό πλαίσιο να κινηθείς. Σου δίνει το χρόνο για άλλες πολιτικές πρωτοβουλίες, άλλες συμμαχίες και μία ατραπό προς σοσιαλδημοκρατικοποίηση. Αποδεσμεύσου από τους ΑΝΕΛ και μετεξέλιξε τον ΣΥΡΙΖΑ εν κινήσει».
15. Στον Τσίπρα το 2016 – 2019 : «Το κόμμα ΣΥΡΙΖΑ ως έχει δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις ανάγκες της χώρας. Άλλαξε το συθέμελα επιδιώκοντας της ώσμωση με ευρύτερες πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις. Παραδειγματίσου από την άρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου να αναλάβει το κόμμα του πατρός του και την επιλογή του να διαμορφώσει ο ίδιος τις νέες συνιστάμενες».
16. Στον Κυριάκο Μητσοτάκη σήμερα : « Η χώρα χρειάζεται βαθιές αλλαγές, μη θεωρήσεις τη δεδομένη υπεροχή σου μόνιμη. Ενίσχυσε τις μεταρρυθμιστικές πολιτικές σου και προσπάθησε να συμπαρασύρεις το κόμμα προς αυτήν την κατεύθυνση». Επίσης θα του έλεγα «μην επιτρέψεις να σε υπνωτίσει η αδυναμία του αντιπάλου σου τη δεδομένη στιγμή – προσπάθησε μέσα από την διαχείριση της μετά την πανδημία οικονομίας να λύσεις παράλληλα πολλές παγιωμένες υστερήσεις της χώρας. Μη μείνεις μόνο στη διαχείριση – επιχείρησε αλλαγές».
Κάπου εδώ το παιχνίδι αυτό σταματά. Θα μπορούσε κανείς αντί για 16 να βρει 46 ή 106 στιγμές στην εικοσαετή αυτή πορεία της χώρας και να είναι όλες σωστές. Ή άλλος μπορεί να διαφωνεί με τις δικές μου 16 αυτές συγκεκριμένες «στιγμές», όλα στο παιχνίδι είναι. Mετά Χριστόν προφητεία; Όχι – περισσότερο ένα παιχνίδι της μνήμης και μία αξιολόγηση.
Το ερώτημα και ο στόχος όμως παραμένει ένας. Να βρει η χώρα μας τον βηματισμό της και να διεκδικήσει ό,τι της αναλογεί σε αυτόν τον αναδυόμενο νέο κόσμο του πραγματικού 21ου αιώνα.
*Ο Αλέξανδρος Παπουτσής είναι Πολιτικός Επιστήμονας
