Δεν έκρυψα ότι δεν αποδέχομαι το σύνθημα της μαρξιστικής Αριστεράς, ότι «οι λαοί γράφουν ιστορία», εκ του λόγου ότι δεν γίνεται να πιστώνεται ο λαός τα θετικά εκ των ιστορικών πεπραγμένων, ενώ τα αρνητικά να χρεώνονται στους ηγέτες. Ή υπάρχει συμμετοχή παντού, σε νίκες και ήττες, ή πουθενά.
Από την άλλη, ούτε αποδέχομαι την αντίθετη άποψη ότι όλα πιστώνονται και χρεώνονται στους ηγέτες, των οποίων ναι μεν ο ρόλος είναι καταλυτικός, αλλά δεν πρέπει να υποβαθμίζεται και ο ρόλος του λαού. Άλλωστε, από τον λαό δεν προέρχονται οι ηγέτες; «Εικόνα σου είμαι κοινωνία και σου μοιάζω», έγραψε η Γαλάτεια Καζαντζάκη. Και ισχύει για όλους, διάσημους και περιθωριακούς, όλοι από κάποιο κομμάτι της κοινωνίας βγαίνουν.
Ξεσηκώθηκαν οι Βρετανοί και ζητούν επανάληψη του δημοψηφίσματος. Όχι μόνον όσοι θέλουν την πάση θυσία παραμονή στην Ευρώπη, αλλά και κάποιοι που ψήφισαν την αποχώρηση με την αιτιολογία ότι παραπλανήθηκαν. Και θυμάμαι έναν στίχο άλλου ποιητή, του Δ. Σολωμού: «Δυστυχισμένε μου λαέ καλέ και αγαπημένε. Πάντα ευκολόπιστε και πάντα προδομένε».
Επομένως, έχουμε να κάνουμε με δύο σοβαρά ζητήματα. Οι μεν ηγέτες αντικατοπτρίζουν την εικόνα του λαού (Πλάτων: «Κάθε λαός είναι άξιος της ηγεσίας του», αλλά και η δημώδης ρήση «τοιούτος λαός τοιούτοι του πρέπουν άρχοντες), όπερ σημαίνει πως ο ηγέτης θα έχει τα προτερήματα και μειονεκτήματα του λαού από τον οποίο προέρχεται, και από την άλλη υπάρχει ένας λαός, με ικανότητες, αλλά παραπλανημένος δεν επιλέγει τους σωστούς ηγέτες, εκείνους που του ταιριάζουν.
Εδώ είναι επομένως το πρόβλημα. Που γίνεται περισσότερο δυσεπίλυτο, όταν δεν υπάρχει ικανή εναλλακτική λύση και ισχύει «το μη χείρον βέλτιστον» (από το αρχαίο «δυοίν κακοίν προκειμένοιν το μη χείρον βέλτιστον», αλλά και «τα ελάχιστα των κακών», που είναι του Αριστοτέλη και ο Κικέρων το μετέφερε στα λατινικά ως «minima de malis»). Δηλαδή, το πρόβλημα είναι αιώνιο. Συνοψίζοντάς το, έχουμε λοιπόν ηγέτη του οποίου η ποιότητα πρέπει να είναι όμοια με την ποιότητα του λαού, και έναν λαό που μπορεί όμως να παραπλανηθεί και να μη επιλέξει ηγέτη της ποιότητάς του.
Πιστεύω πως αυτό είναι το σημερινό δράμα, και όχι μόνον των Ελλήνων. Η τεχνολογική ανάπτυξη, στέλνει ελεγμένες πληροφορίες, αποκρύπτει ατέλειες και υπερτονίζει θετικά. Κοντά σ’ αυτό, έχουμε και την διάθεση άφθονου πλούτου προς τους λεγόμενους διαμορφωτές της κοινής γνώμης, και ως εκ τούτου ο λαός στην ουσία νομιμοποιεί ηγέτη τον οποίον άλλοι έχουν επιλέξει.
Πόσο καιρό μπορεί να κρατήσει η παραπλάνηση; Το είπε κάποτε ο Α. Τσίπρας, ερανιζόμενος «τσιτάτο» του Τσώρτσιλ, ότι μπορείς να κοροϊδέψεις πολλούς για λίγο χρόνο, λίγους για μεγάλο χρονικό διάστημα, αλλά δεν μπορείς να κοροϊδέψεις πολλούς επί πολύ. Το κακό για τον Τσίπρα είναι, ότι διάβασε μεν αυτό που του έγραψε ο λογογράφος του, αλλά ή δεν το κατάλαβε ή δεν το ενστερνίστηκε. Επειδή πράττει αυτό που δεν έπρεπε να πράττει.
Και έρχεται η ώρα της αποδόμησης, που δεν σημαίνει απαραίτητα και απομάκρυνση από την εξουσία, χωρίς την ύπαρξη αξιόπιστης εναλλακτικής λύσης. Σημαίνει όμως την αφαίρεση όλου του προσωπείου και ο βασιληάς παρουσιάζεται γυμνός, αποστερημένος από τον μύθο του «ηθικού πλεονεκτήματος της Αριστεράς». Αυτό που επί δεκαετίες έκτιζε η Αριστερά, ότι δεν έχει σχέση με την «διεφθαρμένη δεξιά», καταρρίφθηκε σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα, που ούτε η Δεξιά το περίμενε.
Έγραψε ο Μιχαήλ Βασιλείου στο Defence-Point, για την αποδόμηση των “σωτήρων” στην ταραγμένη Ευρώπη: «Καλή είναι η εύπεπτη πολιτική φλυαρία, όταν όμως ο απλός πολίτης αρχίζει και αντιλαμβάνεται ότι σε κάθε πρόβλημα υπάρχουν δεδομένα τα οποία δεν μπορείς να παρακάμψεις, αν θέλεις να το λύσεις, και ότι λύση δεν είναι απλά να τα ξορκίζεις και να τα κατακεραυνώνεις, χωρίς να αντιλαμβάνεσαι ότι και αύριο θα είναι ακόμα εκεί, τείνει να περιχαρακώνεται.
» Οι εκλογές στην Ισπανία, το δημοψήφισμα στη Βρετανία και οι εξελίξεις στην Ελλάδα, δίνουν την αίσθηση ότι οι λαοί της Ευρώπης αρχίζουν να αντιλαμβάνονται τα αυτονόητα, ότι όσοι ευαγγελίζονται μεγάλες ανατροπές σε έναν παγκοσμιοποιημένο πλανήτη που δουλεύει με συγκεκριμένο τρόπο, στην ουσία υπόσχονται μεγαλύτερα δεινά και από αυτά για τα οποία ευθύνονται οι παραδοσιακοί διαχειριστές τους που κινούνται στο πολιτικό φάσμα από τον χώρο του κέντρου προς τα δεξιά…».