«Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση». Δύο λέξεις ήταν αρκετές για να προκαλέσουν θύελλα αντιδράσεων στο κομμάτι της απεξάρτησης στην Ελλάδα. Ο λόγος, για το νέο νομοσχέδιο που προωθείται από την κυβέρνηση και φέρει αλλαγές στον τομέα της Ψυχικής Υγείας αλλά και της Απεξάρτησης. Η κυβέρνηση δημιουργεί έναν νέο Εθνικό Οργανισμό Πρόληψης και Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων (ΕΟΠΑΕ) όπου θα υπόκεινται όλοι οι φορείς απεξάρτησης της χώρας, αλλά οι φορείς διαμαρτύρονται πως χάνεται ο πλουραλισμός στις θεραπευτικές μεθόδους της χώρας και εισάγονται μεταρρυθμίσεις που δεν έχει αποσαφηνιστεί πώς θα βοηθήσουν τους ωφελούμενους.
Η Λίνα είναι στο ανοιχτό πρόγραμμα του ΚΕΘΕΑ Ανάδυση εδώ και 8 μήνες. Αποφάσισε να ξεκινήσει το δικό της ταξίδι στην απεξάρτηση σε ένα ΚΕΘΕΑ μιας άλλης πόλης, αλλά μετά από λίγο καιρό ήρθε στη Θεσσαλονίκη για να εργαστεί και να σπουδάσει και έτσι συνέχισε εδώ και όπως λέει η ίδια, «ακόμα και αυτό το βήμα έχει να κάνει με τη διαδικασία τού να καθαρίσω και να δω καθαρά τον εαυτό μου». «Στην ομάδα συνομιλώ με ανθρώπους που μοιραζόμαστε το ίδιο ταξίδι και υπάρχει κατανόηση. Είχα προσπαθήσει παλαιότερα μόνη μου απλώς να απομακρυνθώ, αλλά δεν τα είχα καταφέρει. Τώρα όμως είναι αλλιώς, γιατί εκτός από τα άλλα μέλη της ομάδας, είναι εκεί η ψυχολόγος που μας ακούει και δίνει μία καθαρή ματιά και γνώμη. Τις περισσότερες φορές το να κρύβεσαι από τον ίδιο σου τον εαυτό είναι μία συνήθεια που σε οδηγεί στη χρήση. Εκεί βρήκα μια οικογένεια που μπορεί να με ακούσει και μπορεί να με καταλάβει», προσθέτει.
«Το σημαντικό σε αυτό το πρόγραμμα σχετίζεται με την ομάδα και τη στήριξη που λαμβάνεις και όχι με την υποκατάσταση ουσιών. Το πιο δύσκολο είναι η αρχή, γιατί είναι πολύ έντονη η αίσθηση της στέρησης, αλλά δεν μου δόθηκε κάποιο φάρμακο, έπρεπε να βρω δημιουργικούς τρόπους για να αντιμετωπίσω το πώς νιώθω. Μερικοί ξεκινούν ένα άθλημα, άλλοι το αντιμετωπίζουν με την εργασία τους. Εγώ πήγαινα μεγάλους περιπάτους, ακόμα και μερικές φορές προσευχόμουν», είπε. «Πριν ξεκινήσω με έβλεπα ως ένα πλάσμα θυμωμένο, αλλά τώρα βλέπω πως αρχίζω να πατάω στα πόδια μου και μαθαίνω ποια είμαι ακόμα και με τα σκοτεινά μου σημεία».
Τι λένε οι φορείς
Από πλευράς τους οι φορείς εκτιμούν πως το σημαντικότερο ζήτημα που προκύπτει είναι πως όλα μπαίνουν κάτω από έναν νέο Εθνικό Οργανισμό Πρόληψης και Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων (ΕΟΠΑΕ) και χάνεται ο πλουραλισμός των επιμέρους φορέων.
«Η αρχική ενημέρωση ήταν μέσα από ένα δελτίο του υπουργείου Υγείας όπου έγινε λόγος για μία μεταρρύθμιση στον χώρο της ψυχικής υγείας που στο δεύτερο μέρος περιελάμβανε τη δημιουργία ενός δικτύου των φορέων απεξάρτησης. Πριν από αυτήν την απόφαση δεν υπήρξε καμία ενημέρωση των φορέων, για επικείμενες αλλαγές. Στη συνέχεια, αρχές Νοεμβρίου, διέρρευσε ένα σχέδιο νόμου και εκεί όλοι οι φορείς βρέθηκαν απέναντι σε μία μεγάλη έκπληξη», λέει η υπεύθυνη στο ΚΕΘΕΑ Ανάδυση, της ομάδας για τους Εφήβους και τους νεαρούς ενηλίκους και μέλος του ΔΣ του Συλλόγου Εργαζομένων, Εύα Μαυροπούλου.
«Εκεί, φαίνεται η κατάργηση των μέχρι τώρα εγκεκριμένων φορέων απεξάρτησης -είτε είναι Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου (ΚΕΘΕΑ Ιθάκη, ΟΚΑΝΑ) είτε είναι Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου (τα προγράμματα του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου όπως η Αργώ, Ιανός και Μέθεξις, στη Θεσσαλονίκη, στην Αθήνα το 18 Άνω και στην Κέρκυρα ο Διάπλους). Παράλληλα, περιγράφεται η δημιουργία ενός νέου οργανισμού, ως Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου- ο οποίος θα αναλάβει το κομμάτι της απεξάρτησης στην Ελλάδα», σχολίασε.
Αρχικά, λέει η κ. Μαυροπούλου, αυτό που προβλημάτισε είναι πως δεν κλήθηκαν να καταθέσουν τις προτάσεις τους οι αρμόδιοι φορείς. Αυτό που επισημαίνει, επίσης, είναι πως υπάρχουν δραστικές παρεμβάσεις στις ίδιες τις θεραπευτικές μεθόδους. «Κάθε επιμέρους πρόγραμμα είναι μία ολοκληρωμένη παρέμβαση: υποδέχεται τον άνθρωπο, τον βοηθάει να κόψει τη χρήση, να δουλέψει τα ουσιαστικά θέματα στην απεξάρτηση και τον συνοδεύει στην επανένταξή του. Με το νέο νομοσχέδιο δημιουργούνται επιμέρους Διευθύνσεις, όπως Επανένταξης, Απεξάρτησης, Πρόσληψης που καθιστούν πιο απρόσωπη τη διαδικασία. Η αίσθηση του ανήκειν σε μία ομάδα, όμως, είναι μία πρωταρχική ανάγκη των ατόμων που έρχονται για απεξάρτηση και ότι προχωρούν με αυτην για να μπορέσουν να εμπιστευτούν και να ανοιχτούν. Φαίνεται, επίσης, πως είναι αρκετά αθηνοκεντρικό. Ο πρόεδρος αυτού του Οργανισμού φαίνεται να είναι και ο εθνικός συντονιστής για τα θέματα των ναρκωτικών στη χώρα, οπότε συγκεντρώνει πολλές εξουσίες πάνω του. Ο φόβος είναι ότι δίνεται περισσότερος χώρος στα προγράμματα υποκατάστασης και μείωση βλάβης. Υπάρχει μία Διεύθυνση Υποκατάστασης, μία Μείωσης Βλάβης, μία Πρόληψης και μία ακόμα που εντάσσει τα θεραπευτικά προγράμματα», δήλωσε.
Όσοι είναι στο πεδίο δεν μπορούν να φανταστούν την επόμενη ημέρα πρακτικά. «Στο σχέδιο νόμου περιγράφεται αναλυτικά ένα διοικητικό σύστημα, αλλά υπάρχουν κενά στο πώς αυτό θα υλοποιηθεί. Τώρα υπάρχουν τεράστιες διαφορές ανάμεσα στα προγράμματα και κάθε ωφελούμενος διάλεγε αυτό που του ταίριαζε καλύτερα».
Ο επιστημονικά υπεύθυνος του προγράμματος Αργώ, του Ψυχιατρικού Νοσοκομείου Θεσσαλονίκης, Στέλιος Γκιουζέπας, σχολίασε πως «το νέο νομοσχέδιο καταργεί όλο τον θεραπευτικό πλουραλισμό και όλες τις προτάσεις που είχε χτίσει η Ελλάδα από μονάδες υποκατάστασης με μεθαδόνη μέχρι στεγνές θεραπευτικές κοινότητες. Θεωρούμε προβληματικό το ότι μεταφέρει υπηρεσίες που ανήκαν στο Εθνικό Σύστημα Υγείας, όπως τα προγράμματα των ψυχιατρικών νοσοκομείων και τις εντάσσει σε ένα Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου. Δεν θα θέλαμε και καμία περίπτωση να φθάσουμε σε μοντέλα επί πληρωμής παροχής υπηρεσιών. Αυτό που μας προβληματίζει είναι πως δεν ξέρουμε ποιο θα είναι το πεδίο την επόμενη ημέρα, ποια νέα προγράμματα θα δημιουργηθούν και ποια θα κλείσουν», δήλωσε.
«Αυτή τη στιγμή η υποκατάσταση απευθύνεται μόνο σε εξαρτημένους από οπιούχα και ηρωίνη (που αποτελούν το 1/3 των ουσιών) και οι ουσίες που κυριαρχούν στη νεολαία είναι διαφορετικές, όπως η κοκαΐνη. Παράλληλα, εστιάζει σε μεθόδους σωματικής αποτοξίνωσης. Κάτι τέτοιο, όμως, συνδέει στο μυαλό του χρήστη την απεξάρτηση με τη σωματική εξάρτηση και όχι με το ταξίδι που καλούνται να κάνουν μετά. Αυτό μας φοβίζει πως θα επικρατήσει και με τις νέες αλλαγές», σχολίασε.
Πώς λειτουργούν οι φορείς απεξάρτησης;
Αρχικά, υπάρχουν τα προγράμματα μείωσης βλάβης που δραστηριοποιούνται στον δρόμο, στις πιάτσες, και οι street workers φροντίζουν τη σωματική υγεία των ατόμων.
Παράλληλα, υπάρχουν τα προγράμματα υποκαταστάτων (στην Ελλάδα εκφράζονται μέσα από τις δομές του ΟΚΑΝΑ) και είναι η παροχή κάποιας υποκατάστατης ουσίας ως βοήθεια για να σταματήσει κάποιος τη χρήση. Εκεί απευθύνονται άτομα που έχουν κάνει επανειλημμένες προσπάθειες σε άλλες δομές και λίγο μεγαλύτερης ηλικίας, τα οποία δεν τα κατάφεραν.
Τα προγράμματα του ΚΕΘΕΑ, του Ψυχιατρείου, του 18 Άνω και το Διάπλους είναι τα επονομαζόμενα στεγνά προγράμματα, στα οποία δεν χρησιμοποιούνται υποκατάστατα.
«Είναι σημαντικό να καταλάβουμε πως όλα αυτά τα προγράμματα είναι χρήσιμα και τίποτα από αυτά δεν πρέπει να καταργηθεί απλώς να έχουμε στον νου μας ότι βασικός μας στόχος είναι η πλήρης επανένταξη των ατόμων, όμως είναι σημαντικό που είχαμε πλουραλισμό προγραμμάτων. Σύμφωνα με το ιατρικό μοντέλο, η εξάρτηση περιγράφεται ως μία χρόνια υποτροπιάζουσα νόσος απλώς δεν είναι η μόνη άποψη που υπάρχει επιστημονικά καθώς, σύμφωνα με το βιοψυχοκοινωνικό μοντέλο, κάποιος άνθρωπος μπορεί να ανακτήσει όλη τη λειτουργικότητά του χωρίς να χρειάζεται τη βοήθεια ουσιών για μια ζωή», σημείωσε η κ. Μαυροπούλου.
«Για τους ίδιους είναι αρκετά συναισθηματικό το δέσιμο που έχουν με τους φορείς απεξάρτησης. Οι θεραπευτικές κοινότητες -η ναυαρχίδα είναι στη Σίνδο- είναι για όσους έχουν ολοκληρώσει το πρόγραμμα είναι πάντα ένα σπίτι για να τους υποδεχτεί. Το ότι καταργούνται ακόμα και τα ονόματα -η Ιθάκη, ο ΟΚΑΝΑ κτλ- μας καθιστά πολύ απρόσωπους. Το νομοσχέδιο δεν χρησιμοποιεί καν τον όρο θεραπευτική κοινότητα -ένα κοινόβιο που λειτουργεί ως ένα in vitro κονωνικό πλαίσιο που οι άνθρωποι ανακτούν ό,τι είχε χαθεί με τη χρήση μέσω εργασιοθεραπείας κτλ και μένουν εκεί πριν τη μέθοδο της επανένταξης.
Τι λέει το υπουργείο
Από πλευράς του ο υφυπουργός Υγείας, αρμόδιος για θέματα Ψυχικής Υγείας, Δημήτρης Βαρτζόπουλος, είπε πως «με το νέο νομοσχέδιο καταργούνται τα διοικητικά συμβούλια των φορέων και τίθενται στο ενιαίο διοικητικό συμβούλιο. Έρχεται ενιαία διοίκηση, ενιαία οικονομική διοίκηση και ενιαίο HR καθώς και ενιαίο συντονισμό των θεραπευτικών προγραμμάτων τα οποία διατηρούν την αυτοτέλειά τους, μιας και τώρα είναι ανεξάρτητα, χωρίς να υπάρχει κάποια επικοινωνία. Αν κάποιος τελειώσει μία αποτοξίνωση στον Ιανό του ΨΝΘ και είναι γεμάτη η Θεραπευτική Κοινότητα Καρτερών, θα πρέπει να περιμένει τρεις μήνες, ενώ υπάρχει διαθεσιμότητα στο ΚΕΘΕΑ Ιθάκη, στη Σίνδο. Τώρα θα μπορεί να πάει και εκεί», σχολίασε.
«Επιτέλους υπάρχει ένας ενιαίος φορέας όπου οι πολίτες χτυπούν την πόρτα του συστήματος και έχουν όλες τις επιλογές μπροστά τους και όχι της καθεμία χωριστά. Θα προσφέρονται στον κόσμο όλες οι επιλογές και οι πολίτες θα επιλέγουν ποιο πρόγραμμα τούς ταιριάζει», είπε.
«Το σημαντικό κομμάτι της απεξάρτησης είναι η αποτοξίνωση καθώς για να περάσει κάποιος στα στεγνά προγράμματα πρέπει να προηγηθεί η σωματική αποτοξίνωση», τόνισε ο κ. Βαρτζόπουλος. Για να απεξαρτηθεί κάποιος σωματικά πρέπει να υπάρξει ένα στερητικό στάδιο. Αυτό σε ορισμένες περιπτώσεις είναι εξαιρετικά δύσκολη διεργασία, εξηγεί ο υφυπουργός και τονίζει πως στην Ελλάδα μία τέτοια διαδικασία προσφέρεται μόνο στο 18 Άνω στην Αθήνα και στον Ιανό στη Θεσσαλονίκη και τα υπόλοιπα γίνονται έξω. «Ο κόσμος υποφέρει και εξυπηρετείται στη μαύρη αγορά και για αυτό και θα δημιουργήσουμε ένα δίκτυο κέντρων αποτοξίνωσης σε όλη τη χώρα. Η αποτοξίνωση θέλει φαρμακευτική αντιμετώπιση, όχι με υποκατάστατα, αλλά με φάρμακα που καταστέλλουν τα συμπτώματα. Η αποτοξίνωση για παράδειγμα προκαλεί ταχυαρρυθμία και έτσι πρέπει να χορηγηθούν φάρμακα για τη ρύθμιση της καρδιακής λειτουργίας», σημείωσε.
«Το θέμα είναι να εξυπηρετηθεί ο λαός και για αυτό υπάρχουν δεκάδες κοινόβια που κάνουν ξηρή αποτοξίνωση με πολλά χρήματα μηνιαίως. Δημιουργούμε, έτσι, έναν Οργανισμό υπό μία σκέπη, με συντονισμό και λελογισμένη χρήση όλων των χρηματοδοτικών εργαλείων. Θα υπάρχει ένα διοικητικό συμβούλιο με έναν πρόεδρο που θα ασχολείται με οτιδήποτε έχει να κάνει με την απεξάρτηση στη χώρα καθώς και ένα επιστημονικό συμβούλιο», κατέληξε ο κ. Βαρτζόπουλος.
Το νομοσχέδιο θα βγει σε διαβούλευση πριν τις γιορτές και θα κατατεθεί μέσα Ιανουαρίου για ψήφιση στη Βουλή. Ο νέος Οργανισμός προβλέπεται να ξεκινήσει τη λειτουργία του την 1η Απριλίου.