Η μεταρρύθμιση στην τοπική αυτοδιοίκηση που προετοιμάζει η κυβέρνηση είναι από τις σημαντικότερες τομές στην λειτουργία του κράτους, η οποία αναμένεται να δρομολογηθεί στην τρέχουσα κοινοβουλευτική θητεία.
Οι συνθήκες πλέον είναι ώριμες να γίνει μια σπουδαία μεταρρύθμιση στα ευρωπαϊκά πρότυπα, προσαρμοσμένη στην ελληνική πραγματικότητα. Πλέον έχουμε την εμπειρία από τον «Καποδίστρια» και τον «Καλλικράτη» όπως και την εμπειρία από τη λειτουργία της αυτοδιοίκησης και της κεντρικής διοίκησης στα υπόλοιπα κράτη της ΕΕ.
Επιτυχημένα μοντέλα υπάρχουν. Και τα περισσότερα έχουν στον πυρήνα της λογικής τους την αποκέντρωση αρμοδιοτήτων και πόρων, τη θεσμική, οικονομική και διοικητική αυτοτέλεια της Αυτοδιοίκησης σε πρώτο και δεύτερο βαθμό.
Στα περισσότερα κράτη πλέον, οι πόλεις διαχειρίζονται την καθημερινότητα των πολιτών και όλα τα ζητήματα που άπτονται αυτής, ενώ την πολιτική σε επίπεδο ενότητας δήμων, τους γενικούς κανόνες και μια ομπρέλα σε υπερτοπικά ζητήματα χαράσσει και εφαρμόζει η τοπική κυβέρνηση. Στην περίπτωσή μας η δευτεροβάθμια αυτοδιοίκηση. Υπάρχει στα μεγάλα πολεοδομικά συγκροτήματα και ο θεσμός της μητροπολιτικής διοίκησης, που στη χώρα μας συνεχίζει να αποτελεί μήλον της Έριδος από τους αυτοδιοικητικούς, επειδή η Πολιτεία συντηρεί ένα θολό τοπίο για το παρόν και το μέλλον του θεσμού, ώστε να χειραγωγεί και να ελέγχει την αυτοδιοίκηση.
Στην Ελλάδα πέρα από το ρόλο που παίζει η Πολιτεία και τις αρμοδιότητές της σε μια σειρά ζητημάτων τα οποία πρέπει να υπάγονται σε ένα ενιαίο πολιτικό πλαίσιο η ενηλικίωση της αυτοδιοίκησης καθυστερεί. Και καθυστερεί επί χρόνια σκοπίμως. Θυσία στο βωμό των κομματικών σκοπιμοτήτων και της εκλογικής πελατείας που θέλει να εξασφαλίζει η εκάστοτε κυβέρνηση. Καθυστερεί ακριβώς για να μη γίνεται τίποτα σε πολλά επίπεδα, στην αντιμετώπιση πολλών προβλημάτων, ώστε να αποδεικνύει κάθε τόσο τη δήθεν αναγκαιότητά της η κεντρική διοίκηση. Κι ας είναι ο ρόλος της διαφορετικός...
Οι συνθήκες εδώ και χρόνια είναι ώριμες ώστε οι δήμοι να αποκτήσουν την αυτοτέλειά τους και να αποφασίζουν αυτοί και μόνο για τα του οίκου τους. Παρά την ανωριμότητα και τα πολλά φαινόμενα κακοδιοίκησης, αυτή είναι ίσως η πιο κατάλληλη στιγμή για να γίνουν πιο υπεύθυνοι οι δήμοι και η πρωτοβάθμια αυτοδιοίκηση και να αναλάβουν επιτέλους τις αρμοδιότητες που τους αναλογούν, με τους απαραίτητους πόρους και μέσα. Έχουμε και επιτυχημένα παραδείγματα, με υποδειγματική και διαφανή λειτουργία.
Αντιστοίχως, μεγαλύτερη ωριμότητα έχουν οι περιφέρειες να μετατραπούν σε τοπικές κυβερνήσεις, όπως γίνεται σε πολλές χώρες, που λόγω οργάνωσης και μόνο αξίζει να τις αντιγράψουμε στον τρόπο διοίκησης και λειτουργίας της Πολιτείας, της διοίκησης και της αυτοδιοίκησης.
Εδώ κάπου μπαίνει από πολλούς το ζήτημα ενός κράτους ομόσπονδου. Δεν εννοώ κάτι τέτοιο. Οι ομοσπονδίες έχουν προβλήματα και στην Ελλάδα ενδεχόμενη οργάνωση με χαρακτηριστικά ομόσπονδου κράτους φαντάζομαι θα ήταν προβληματική ή έστω θα έκρυβε διάφορους κινδύνους, που δεν κρίνω σκόπιμο να αναφέρω σ' αυτό το κείμενο.
Οι τοπικές κυβερνήσεις μπορούν να επιλύσουν πολλά προβλήματα σε επίπεδο περιφέρειας κι ας μην έχουμε στο μυαλό μας τις σημερινές γεωγραφικές περιφέρειες, αλλά ανά περίπτωση μεγαλύτερες ή μικρότερες γεωγραφικές ενότητες με κοινά χαρακτηριστικά, φυσικές εξαρτήσεις, κοινά συγκριτικά πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα.
Όμως στην Ελλάδα το μακρύ χέρι του κράτους (όπως συνηθίσαμε να το λέμε), της εκάστοτε κυβέρνησης, δεν επιτρέπει την εκχώρηση δικαιωμάτων, αρμοδιοτήτων, πόρων και εξουσιών στην αυτοδιοίκηση. Ο λόγος είναι ότι η σοβαρή λειτουργία της αυτοδιοίκησης μειώνει τις δυνατότητες παρέμβασης του κράτους, συρρικνώνει τη γραφειοκρατία και οδηγεί σε μια Πολιτεία, μια κυβέρνηση οι αποφάσεις της οποίας αφορούν στο σύνολο του κράτους, δεν επηρεάζουν όμως με άμεσο τρόπο τις καθημερινές συνθήκες διαβίωσης των πολιτών. Ο πολίτης συνεχίζει να έχει ανάγκη την κυβέρνηση, αλλά η ίδια δεν εισπράττει την εξάρτηση που επιδιώκει...
Σκεφτείτε πόσο μεγάλη είναι η πρεμούρα των ελληνικών κυβερνήσεων, που ακόμη δεν τόλμησαν να καταργήσουν τις Αποκεντρωμένες Διοικήσεις και που δεν τολμούν καν να φανταστούν την υλοποίηση των κοινοτικών πλαισίων στήριξης, των ΕΣΠΑ, αποκλειστικά από τις περιφέρειες και τους δήμους. Αντιθέτως διαχειρίζονται μεγάλο μέρος των ευρωπαϊκών κονδυλίων ανά υπουργείο, χωρίς κανένα λόγο, ασκώντας πολιτικές και παρέχοντας «εξυπηρετήσεις», που εξαργυρώνουν στις επόμενες εκλογές. Κανείς δε διαβεβαιώνει ότι οι δήμοι ή οι περιφερειακές κυβερνήσεις δε θα κάνουν το ίδιο. Ωστόσο, οι τοπικές κοινωνίες είναι ισχυρές και τα κρούσματα αδιαφάνειας είναι εύκολο να αποκαλυφθούν. Εξάλλου, η κεντρική διοίκηση θα έχει ως βασική της αρμοδιότητα τον έλεγχο (κι ας μην τα έχει καταφέρει μέχρι σήμερα σε αυτό το κομμάτι).
Η μεταρρύθμιση του υπουργείου Εσωτερικών είναι από τις πλέον κρίσιμες, εφόσον υπάρξει τόλμη και ληφθούν (για τα δικά μας δεδομένα, όχι των άλλων χωρών) ρηξικέλευθες αποφάσεις. Εφόσον υπάρχει η διάθεση να πάμε τη χώρα μπροστά κι όχι να την κρατάμε καρφωμένη, αδύναμη να λειτουργήσει με σύγχρονους όρους, με όραμα και προοπτική, χωρίς γραφειοκρατικές αγκυλώσεις και χωρίς το βραχνά του πολιτικού κόστους.