Skip to main content

Οι Εβραίοι στο στόχαστρο των Γερμανών και η αντίδραση του ΕΒΕΘ

Από Voria.gr
Ένα μεγάλο κεφάλαιο της οικονομικής ιστορίας της Θεσσαλονίκης την περίοδο της γερμανικής κατοχής αφορά τους εβραϊκής καταγωγής πολίτες της.

Ένα μεγάλο κεφάλαιο της οικονομικής ιστορίας της Θεσσαλονίκης –και του ίδιου του ΕΒΕΘ- την περίοδο της γερμανικής κατοχής αφορά τους εβραϊκής καταγωγής εμπόρους και γενικότερα πολίτες.

Στο θέμα αυτό οι αναφορές της έκδοσης για τα 100 χρόνια του Επιμελητηρίου είναι χαρακτηριστικές της κατάστασης που επικράτησε. Το χρονικό έχει ως ακολούθως:

Από το καλοκαίρι του 1942 οι Γερμανοί αρχίζουν να παίρνουν μέτρα καταναγκαστικής εργασίας, με πρώτα θύματα τους Ισραηλίτες της πόλης, εκ των οποίων 3.000 επιστρατεύονται σε έργα οδοποιίας, 500 για την κατασκευή του Αεροδρομίου Σέδες και πολλοί άλλοι οδηγούνται στα μεταλλεία. Πρόκειται για άτομα χωρίς καμία εμπειρία ειδικευμένου εργάτη, οπότε παρουσιάζουν μεγάλη συχνότητα ασθενειών και υψηλή θνησιμότητα, έτσι ώστε αναγκάζουν την Ισραηλιτική Κοινότητα να παρέμβει και αντί καταβολής 3,5 δισ. δρχ. να τους απαλλάξει από την καταναγκαστική εργασία.

Οι Γερμανοί, στη συνέχεια, έχουν πρόβλημα λειτουργίας των επιταγμένων ή συνεργαζομένων επιχειρήσεων από την έλλειψη εργατικού δυναμικού λόγω των πολύ μικρών μισθών που προσέφεραν, για τον λόγο δε αυτό προχωρούν σε επιστράτευση τον Νοέμβριο του 1942 όσων ανδρών είχαν γεννηθεί μεταξύ 1912 και 1921 και τον Δεκέμβριο των στρατιωτικών κλάσεων 1925-1932 και 1943-1944 για «υποχρεωτική εργασία» (Dienstverpflichtung).

Κατά την καθορισθείσα ημερομηνία παρουσίασής τους το μεγαλύτερο μέρος των κληθέντων δεν εμφανίζεται, με αποτέλεσμα να ξεκινήσει απηνής καταδίωξη για τη σύλληψή τους και την τοποθέτησή τους στη θέση εργασίας για
την οποία τους προόριζαν. Μάλιστα, για την πιο συστηματική εκμετάλλευση του εργατικού δυναμικού της πόλης, δημιουργούν και ένα «Γραφείο Κατανομής Εργασίας» (Arbeitseinsatzreferat), που θα αρχίσει να λειτουργεί εντατικά από
τον Ιούνιο 1943.

Αντισημιτικά μέτρα

Στο μεταξύ, έχει ξεκινήσει από γερμανικής πλευράς η εφαρμογή των αντισημιτικών μέτρων κατά των Ισραηλιτών της Θεσσαλονίκης. Στις 27/2/1943, οι εφημερίδες ΝΕΑ ΕΥΡΩΠΗ και ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΗ δημοσιεύουν την εξής ανακοίνωση της Γερμανικής Διοίκησης Μακεδονίας:

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΙΣ

Δυνάμει διαταγής του Στρατιωτικού Διοικητού Θεσσαλονίκης-Αιγαίου όσοι Ισραηλίται είναι μέλη σωματείων, Δημοσίου Δικαίου και Οργανώσεων, Συνδέσμων κλπ. παντός είδους παύουν να είναι μέλη από της 25/2/1943. Τα αναφερόμενα Σωματεία, Οργανώσεις κλπ δεν δικαιούνται ως εκ τούτου να καταλέγουν εφεξής Ισραηλίτας ως μέλη και να υποστηρίζουν τα συμφέροντα αυτών.

Εκ της Γενικής Διοικήσεως

Την ίδια μέρα, η ΔΕ του ΕΒΕΘ αποφασίζει: παύει κάθε εξυπηρέτηση προς τους Ισραηλίτες και σκοπεύει να προβεί σε διαγραφή τους από τα Μητρώα του ΕΒΕΘ. Με βάση την απόφαση αυτή, διαγράφονται από τα Μητρώα του Επιμελητηρίου 1.052 επιχειρήσεις, από τις οποίες 785 ατομικές και 235 υπό μορφή ομορρύθμου ή ετερορρύθμου εταιρίας και συνεταιρισμοί, όπως επίσης και 32 Ανώνυμες Εταιρίες, από τις οποίες οι 10 ήταν αμιγώς ισραηλιτικές και οι 22 μικτές με χριστιανούς και ισραηλίτες μετόχους.

Ήδη πριν ξεκινήσει το πρώτο τρένο για το Άουσβιτς, στις 15/3/1943, οι Γερμανοί είχαν αποφασίσει για την τύχη των εβραϊκών περιουσιών, όπως αποδεικνύεται από τις δηλώσεις του Προέδρου Κράλλη στη ΔΕ της 10/3/1943. Λέει ο Πρόεδρος ότι «εκλήθημεν υπό του κ. υπουργού ΓΔΜ οι Πρόεδροι των τριών Επιμελητηρίων και μας ανεκοίνωσεν ότι η Γενική Διοίκησις έλαβεν διαταγήν των Γερμανικών Αρχών, δι’ ής εντέλλεται να συστήση Υπηρεσίαν ήτις να ασχοληθή με το ζήτημα
της διαχειρίσεως των περιουσιών των Ισραηλιτών εμποροβιομηχάνων, βιοτεχνών και επαγγελματιών και την εγκατάστασιν μεσεγγυούχων εις τα καταστήματα αυτών».

Είναι δικά τους για να τα χαρίσουν;

Την επόμενη μέρα, συνέρχεται σε έκτακτη συνεδρίαση το ΔΣ του ΕΒΕΘ για να ασχοληθεί με το θέμα της εγκατάστασης μεσεγγυούχων στις ισραηλιτικές εμποροβιομηχανικές επιχειρήσεις. Ο πρόεδρος Κράλλης κάνει τη γενική εισήγηση και, στο θέμα της υπόδειξης από το ΕΒΕΘ προσώπων για να αναλάβουν τη διαχείριση Ισραηλιτικών επιχειρήσεων, λέει ότι η γνώμη του είναι να συσταθούν Επιτροπές από διάφορες κατηγορίες επαγγελμάτων, οι οποίες να υποδείξουν τα άξια υποστηρίξεως πρόσωπα. Οι υποδείξεις αυτές των Επιτροπών να αποσταλούν στην Ειδική Υπηρεσία της ΓΔΜ, η οποία, αφού λάβει υπόψη της και τους σχετικούς πίνακες των Προσφυγικών Οργανώσεων, να συστήσει ειδικές κατά κατηγορίες Επιτροπές, στις οποίες να συμμετέχει και ένας πρόσφυγας έμπορος και στη συνέχεια να ασχοληθούν με την εκλογή από τους πινάκες αυτούς των πλέον καταλλήλων προσώπων για να αναλάβουν τη μεσεγγύηση των καταστημάτων.

Η πρόταση του Προέδρου συναντά τη σφοδρή αντίδραση του Λέτσα, ο οποίος –σύμφωνα με τα πρακτικά του ΕΒΕΘ- επισημαίνει τα ακόλουθα: «Ο κ. Λέτσας λέγει ότι από τας ανακοινώσεις του κ. Προέδρου δημιουργείται καταφανής αντίθεσις προτάσεων και ενεργειών. Μας εδήλωσεν ότι οι Γερμανοί απεφάσισαν να χαρίσουν εις μεν το Ελληνικόν Δημόσιον την ακίνητον και εις τον ελληνικόν λαόν την κινητήν περιουσίαν των Ισραηλιτών διά να επουλώση ούτος μέρος των εκ του πολέμου πληγών του.[…].

Χαρίζει, όμως κ. Σύμβουλοι, ο καθείς ό,τι κατέχει ως ιδικόν του. Δύνανται συνεπώς οι Γερμανοί να κατάσχουν την Ισραηλιτικήν περιουσίαν ως λείαν πολέμου, να την καταστήσουν γερμανικήν και έπειτα να δωρήσουν εξ αυτής μεγαλύτερον ή μικρότερον μέρος εις τον ελληνικον λαόν, όστις δικαιούται να δεχθή ή μη την τοιαύτην δωρεάν. Εφ’ όσον όμως εξ άλλου επιτάσσουν να γίνη η παράδοσις και η παραλαβή των περιουσιών κατά τον άνω τρόπον, δεν πρόκειται πλέον περί δωρεάς, αλλά περί παγιδεύσεως του ελληνικού λαού και δημιουργίας αστικών και ίσως ποινικών και εθνικών ευθυνών. Δι’ ό προτείνω όπως το Επιμελητήριον απόσχη ως τελείως αναρμόδιον της εργασίας αυτής».

Τις απόψεις του Λέτσα συμμερίζονται και άλλα μέλη του ΔΣ,  ωστόσο το Σώμα αποφασίζει να συσταθούν Επιτροπές από διάφορες κατηγορίες επαγγελμάτων για να υποδείξουν τα κατάλληλα και άξια υποστήριξης πρόσωπα από κάθε κατηγορία για να τεθούν υπ’ όψιν της Ειδικής Επιτροπής της ΓΔΜ σχετικά με τον διορισμό μεσεγγυούχων.

Αποστασιοποίηση ΕΒΕΘ

Τελικά, ιδρύεται η Υπηρεσία Διαχειρίσεως των Ισραηλιτικών Περιουσιών (ΥΔΙΠ) στη συνεδρίαση της οποίας την  31/3/1943 παρίσταται και ο εκπρόσωπος των Αρχών Κατοχής Δρ. Μέρτεν. Από τον επόμενο κιόλας μήνα –Απρίλιος 1943- το ΕΒΕΘ αρχίζει να αποστασιοποιείται από τα έργα και τις ημέρες της ΥΔΙΠ και γενικότερα της διαχείρισης των Ισραηλιτικών περιουσιών. Ο Αλ. Κράλλης, ο οποίος έχει διοριστεί μέλος του Εποπτικού Συμβουλίου της ΥΔΙΠ αναφέρει στη Διοικητική Επιτροπή της 28ης /4/1943 ότι βρέθηκε στην ανάγκη να φθάσει και μέχρι υποβολής της παραιτήσεώς του από μέλους της Επιτροπής εκ του γεγονότος ότι οι Γερμανικές Αρχές διατάσσουν την Επιτροπή να αναθέσει τη μεσεγγύηση ισραηλίτικων καταστημάτων σε ορισμένα πρόσωπα, τα οποία μέχρι στιγμής ανέρχονται σε 200 περίπου. Επιπλέον ζήτησαν από την Επιτροπή την αποστολή κατάστασης των υπολοίπων καταστημάτων, προκειμένου στο εξής να προβαίνουν οι ίδιοι στον διορισμό των μεσεγγυητών.