Η Ρωσία αποχώρησε σήμερα από την Πρωτοβουλία για τα Σιτηρά της Μαύρης Θάλασσας (Black Sea Grain Initiative), μια συμφωνία που είχε συναφθεί έπειτα από μεσολάβηση των Ηνωμένων Εθνών δίνοντας τη δυνατότητα στην Ουκρανία να εξάγει δεκάδες εκατομμύρια τόνους σιτηρών τον περασμένο χρόνο εν μέσω πολέμου.
Η συμφωνία ήταν ζωτικής σημασίας προκειμένου να διατηρηθεί η ροή τροφίμων από την Ουκρανία προς τον έξω κόσμο.
Η Ρωσία ωστόσο, ισχυριζόμενη ότι δικές της εξαγωγές τροφίμων και λιπασμάτων πλήττονταν από «κρυφές» κυρώσεις της Δύσης, είχε ήδη επί της ουσίας υπονομεύσει τη συμφωνία προτού τελικά την ακυρώσει σήμερα, όπως αναφέρει σε άρθρο του ο ιστοχώρος Politico.
Τι προέβλεπε η συμφωνία για τα σιτηρά της Μαύρης Θάλασσας και πώς λειτούργησε;
Τα Ηνωμένα Έθνη και η Τουρκία μεσολάβησαν ώστε να συναφθεί αυτή η συμφωνία πριν από έναν χρόνο με αποτέλεσμα έτσι να ανοίξει και πάλι ο δρόμος για την ασφαλή μεταφορά εξαγόμενων ουκρανικών σιτηρών μέσω της Μαύρης Θάλασσας, μια διαδικασία που είχε διακοπεί μετά τη στρατιωτική εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και τον αποκλεισμό των ουκρανικών λιμανιών τον Φεβρουάριο του 2022. Στο πλαίσιο της εν λόγω συμφωνίας, δημιουργήθηκε ένα Κοινό Κέντρο Συντονισμού για την επιθεώρηση των πλοίων που μεταφέρουν σιτηρά και την παρακολούθηση των κινήσεών τους. Τρία ουκρανικά λιμάνια στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας – σε Οδησσό, Τσορνομόρσκ, Γιούζνι – καλύπτονταν από αυτήν τη συμφωνία.
Γιατί ήταν σημαντική αυτή η συμφωνία;
Εν καιρώ ειρήνης, η Ουκρανία εξήγαγε ποσότητες τροφίμων ικανές να θρέψουν 400 εκατομμύρια ανθρώπους. Ως μια από τις χώρες με τις μεγαλύτερες εξαγωγές σιτηρών και ηλιέλαιου στον κόσμο, η Ουκρανία συνήθιζε να στέλνει στο εξωτερικό περίπου 5 εκατομμύρια τόνους σιτηρών και ελαιόσπορων μηνιαίως μέσω της Μαύρης Θάλασσας.
Ωστόσο, όταν η Ρωσία εισέβαλε στρατιωτικά στην Ουκρανία πέρυσι τον Φεβρουάριο, αυτές οι ποσότητες εκμηδενίστηκαν και ο αντίκτυπος στην παγκόσμια επισιτιστική ασφάλεια ήταν άμεσος, όπως σημειώνει στο άρθρο του το Politico.
Χώρες όπως η Αίγυπτος και η Λιβύη ξαφνικά «έχασαν» περίπου τα 2/3 των εισαγωγών τους καθώς «αποκόπηκαν» από την πηγή προέλευσης αυτών, ενώ πολλές άλλες χώρες επλήγησαν από την άνοδο στις τιμές των τροφίμων.
Η Πρωτοβουλία για τα Σιτηρά της Μαύρης Θάλασσας, η οποία συμφωνήθηκε πέρυσι, προσέφερε διέξοδο. Τον περασμένο Οκτώβριο, οι εξαγωγές σιτηρών και ελαιόσπορων της Ουκρανίας μέσω της Μαύρης Θάλασσας ανέκαμψαν αγγίζοντας τους 4,2 εκατομμύρια τόνους. Συνολικά, περίπου 33 εκατομμύρια τόνοι έχουν εξαχθεί στο πλαίσιο της συμφωνίας, συντηρώντας τους αγρότες της Ουκρανίας και συμβάλλοντας στη μείωση των τιμών των τροφίμων παγκοσμίως.
Τι συνέβη σήμερα;
Η Ρωσία αποχώρησε από τη συμφωνία, υποστηρίζοντας ότι τα Ηνωμένα Έθνη και οι χώρες της Δύσης δεν ανταποκρίθηκαν στους όρους που είχε θέσει.
Από τις δυτικές κυρώσεις που έχουν επιβληθεί στη Ρωσία λόγω του πολέμου στην Ουκρανία, έχουν εξαιρεθεί τα ρωσικά τρόφιμα και τα ρωσικά λιπάσματα. Βάσει συμφωνίας του Ιουλίου του 2022, ο ΟΗΕ είχε μάλιστα δεσμευτεί να διευκολύνει αυτές τις εξαγωγές για ένα διάστημα τριών ετών. Ωστόσο, το Κρεμλίνο υποστηρίζει ότι οι δυτικές κυρώσεις που βάζουν στο στόχαστρο Ρώσους ιδιώτες και την κρατική ρωσική αγροτική τράπεζα θέτουν πρακτικά εμπόδια στις ρωσικές εξαγωγές.
Η Μόσχα είχε επανειλημμένα απειλήσει ότι θα αποχωρήσει από τη συμφωνία για τα σιτηρά εάν δεν αρθούν αυτές οι κυρώσεις και εάν η ρωσική αγροτική τράπεζα δεν ενταχθεί και πάλι στο διεθνές σύστημα πληρωμών SWIFT.
Τα Ηνωμένα Έθνη και η ΕΕ πρότειναν ως συμβιβαστική λύση τη δημιουργία ενός νέου τμήματος/παραρτήματος εντός της ρωσικής αγροτικής τράπεζας το οποίο θα επιτρέπεται να αναλαμβάνει συναλλαγές που σχετίζονται με το εμπόριο σιτηρών. Ωστόσο, η Μόσχα απέρριψε αυτόν τον συμβιβασμό και, τελικώς, αποχώρησε.
Τι γίνεται τώρα;
Η Πρωτοβουλία για τα Σιτηρά της Μαύρης Θάλασσας είχε επί της ουσίας σχεδόν σταματήσει να αποδίδει καρπούς ήδη από τη σημερινή ρωσική ανακοίνωση περί αποχώρησης. Ο αριθμός των αποστολών είχε μειωθεί και τον περασμένο Μάιο εξήχθησαν μόνο 1,3 εκατομμύρια τόνοι.
Έχει η Ουκρανία Σχέδιο Β;
Η Ουκρανία έχει προετοιμάσει ένα εφεδρικό σχέδιο η επιτυχία του οποίου πρόκειται να εξαρτηθεί από δύο παράγοντες: τη δημιουργία ενός ταμείου εγγυήσεων συνολικού ύψους 500 εκατομμυρίων δολαρίων για την κάλυψη ενδεχόμενων ζημιών των πλοίων που κινούνται μέσω της Μαύρης Θάλασσας, και τη μεταφορά περισσότερων σιτηρών μέσω του ποταμού Δούναβη. Προπολεμικά, μερικές εκατοντάδες χιλιάδες τόνοι εξάγονταν μηνιαίως μέσω αυτής της διαδρομής του Δούναβη. Κατά το τελευταίο έτος, αυτή η ποσότητα αυξήθηκε σε 2 εκατομμύρια τόνους μηνιαίως και, σύμφωνα με την Ουκρανική Ένωση Σιτηρών, αυτά τα 2 εκατ. θα μπορούσαν να γίνουν 4 εκατ.
Θα πεινάσουν οι φτωχές χώρες;
Η συμφωνία για τα σιτηρά της Μαύρης Θάλασσας βρίσκεται στο επίκεντρο μιας πολύμηνης προπαγανδιστικής μάχης μεταξύ Μόσχας και Κιέβου.
Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν ισχυρίστηκε την περασμένη εβδομάδα ότι μόλις το 3% των ουκρανικών εξαγωγών κατευθυνόταν σε φτωχές χώρες. Τα σχετικά στοιχεία της βάσης δεδομένων Kpler ωστόσο, καταρρίπτουν αυτόν τον ισχυρισμό του Ρώσου προέδρου.
Ωστόσο, οποιαδήποτε πτώση στις παγκόσμιες προμήθειες – όσο μικρή και αν είναι – επηρεάζει τις φτωχές χώρες οι οποίες αντιμετωπίζουν επισιτιστική ανασφάλεια. «Τώρα που αυτή η συμφωνία δεν βρίσκεται πια στο τραπέζι, είναι ακόμη πιο επείγον να ξανασκεφτούμε πώς θα ταΐζουμε τον κόσμο», σημειώνει η οργάνωση αρωγής Oxfam, ζητώντας να δοθεί μεγαλύτερη στήριξη στους μικροκαλλιεργητές στις χώρες που βασίζονται στις εισαγωγές τροφίμων.
Πηγή: Καθημερινή, με πληροφορίες από Politico