Παραμονές των Θεοφανίων και η ομάδα ετοιμότητας των διαπραγματευτών της Γενικής Αστυνομικής Διεύθυνσης Θεσσαλονίκης δέχεται σήμα για συμβάν σε εξέλιξη. Ένας άνδρας, πυροβολεί μια γυναίκα και οχυρώνεται μέσα στο σπίτι τους με το όπλο στο χέρι, ενώ λίγο πιο πέρα βρίσκεται η γυναίκα τραυματισμένη.
Πέρα από τη δυσκολία του περιστατικού, οι διαπραγματευτές έχουν να αντιμετωπίσουν τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες και το γεγονός ότι το σπίτι δεν έχει ρεύμα, ενώ η ζωή της γυναίκας βρίσκεται σε κίνδυνο και κάθε λεπτό είναι πολύτιμο.
Ο διαπραγματευτής είναι εκεί και για 28 ολόκληρες ώρες, μέσα στο κρύο και στο χιονόνερο, εκτεθειμένος και εντός πεδίου βολής, προσπαθεί να πείσει τον ηλικιωμένο άνθρωπο να αφήσει κάτω το όπλο και να παραδοθεί.
Το παραπάνω συμβάν είναι ένα από τα πολλά που έχουν αντιμετωπίσει στην καριέρα τους οι αστυνομικοί που συμμετέχουν στην ομάδα διαπραγματευτών της Ελληνικής Αστυνομίας.
Τρεις πολύπειροι διαπραγματευτές - εκπαιδευτές που υπηρετούν όντας βαθμοφόροι στην Γ.Α.Δ.Θ μιλούν στη Voria.gr -για ευνόητους λόγους χρησιμοποιούνται μόνο τα αρχικά τους- και περιγράφουν πώς λειτουργεί μια από τις πιο νευραλγικές υπηρεσίες της ΕΛ.ΑΣ.
Η ομάδα συστάθηκε το 2002 την περίοδο που η χώρα προετοιμαζόταν για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004. Η ασφαλής διεξαγωγή της μεγαλύτερης αθλητικής διοργάνωσης του πλανήτη αποτελούσε μια τεράστια πρόκληση για την πολιτεία και την Ελληνική Αστυνομία.
Ένα από τα πολλά σενάρια που έπρεπε να προβλεφθούν ήταν οι απειλές κατά της ζωής προσώπων είτε από μεμονωμένα άτομα είτε από τρομοκρατικές, εξτρεμιστικές ομάδες, που θα σχεδίαζαν κάποιο χτύπημα, μια απαγωγή ή μια συνθήκη ομηρίας.
Η ανάγκη σύστασης ενός οργανωμένου σώματος διαπραγματευτών είχε άλλωστε διαφανεί όταν προέκυψαν στη χώρα πολύ σοβαρά περιστατικά, όπως για παράδειγμα λεωφορειοπειρατείες, αλλά και η περίπτωση του διαβόητου κακοποιού Σορίν Ματέι.
Οι επιτελείς της ΕΛΑΣ διαπίστωσαν ότι υπήρχαν κάποια δομικά στοιχεία, τα οποία έπρεπε να βελτιωθούν.
Ενόψει και των Ολυμπιακών Αγώνων ξεκίνησε η εκπαίδευση των πρώτων 20 αστυνομικών ως διαπραγματευτών, οι οποίοι θα διαμοιραζόταν στις πόλεις, όπου θα διεξάγονταν τα ολυμπιακά αθλήματα.
Στη συνέχεια η ομάδα αναπτύχθηκε για να φτάσει να μετρά σήμερα 21 χρόνια από τη σύστασή της και να διαθέτει 120 διαπραγματευτές, από τους οποίους οι 25 υπηρετούν στην Γενική Αστυνομική Διεύθυνση Θεσσαλονίκης.
Αξίζει να τονιστεί ότι όσοι βαθμοφόροι αστυνομικοί επιλέγουν να γίνουν διαπραγματευτές το κάνουν εθελοντικά, ασκώντας παράλληλα τα καθήκοντα, με τα οποία είναι επιφορτισμένοι από την υπηρεσία τους.
«Είμαστε εθελοντές σε αυτό που κάνουμε, δεν έχουμε κάποια έξτρα οικονομική απολαβή, επιτελούμε αυτό το καθήκον παράλληλα με τα υπόλοιπα. Δεν μπορείς όμως να υποχρεώσεις κάποιον να κάνει αυτή τη δουλειά γιατί αν δεν έχει αγάπη και μεράκι δεν θα την κάνει καλά. Είναι μια πολύ νευραλγική λειτουργία. Αναζητούμε ανθρώπους που να θέλουν να το κάνουν, γιατί ούτε παραπάνω λεφτά θα πάρουμε και αν τύχει περιστατικό θα δουλέψουμε εκτός του ωραρίου. Δεν είναι ελληνική πατέντα, οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες λειτουργούν με αυτό το μοντέλο», εξηγεί στην Voria.gr ο διαπραγματευτής Χ.Χ.
Ο Σ.Μ είναι διαπραγματευτής της ΕΛΑΣ από το 2008 με πολύ μεγάλη εμπειρία στο πεδίο και παράλληλα εκπαιδευτής. Σημειώνει πως υπάρχουν δύο τύπου περιστατικά: Τα εκφραστικά περιστατικά μη ομηρίας, όπου τα κίνητρα είναι συναισθηματικά, λ.χ. κάποιος θέλει να αυτοκτονήσει και κρατά ως όμηρο τον ίδιο του τον εαυτό και τα περιστατικά διαφόρων κινήτρων όπου υπάρχει ομηρία άλλων ατόμων. Για παράδειγμα κάποιος που αντιμετωπίζει διάφορα προβλήματα, κλείνεται στο σπίτι και κρατά ως ομήρους άτομα από το οικογενειακό του περιβάλλον.
«Τα εκφραστικά αποτελούν την πλειονότητα των περιστατικών που καλούμαστε να διαχειριστούμε και είναι τα πιο δύσκολα και τα πιο επικίνδυνα. Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία του FBI, στο 92% αυτών των περιστατικών τραυματίζονται αστυνομικοί ή πολίτες. Εμείς λόγο εκπαίδευσης και εμπειρίας έχουμε τη δυνατότητα να ξεχωρίζουμε σχετικά γρήγορα τα περιστατικά και να κινηθούμε ανάλογα», επισημαίνει στη Voria.gr ο Σ.Μ καταδεικνύοντας τους κινδύνους που υπάρχουν στο πεδίο.
Τα πρωτόκολλα
Ο Χ.Χ. ο οποίος είναι διαπραγματευτής από το 2006 με πολυετή πείρα και συμμετοχή σε πολύ δύσκολα συμβάντα, κάποια από τα οποία πήραν και μεγάλη δημοσιότητα (καταστάσεις ομηρίας, απαγωγές), εξηγεί στη Voria.gr τα επιχειρησιακά σχέδια που ακολουθούνται για τέτοιου είδους περιστατικά.
«Η ενεργοποίηση γίνεται από το Κέντρο Επιχειρήσεων της Άμεσης Δράσης. Όταν υπάρχει ενημέρωση για ένα σοβαρό περιστατικό που χρειάζεται διαπραγματευτή, ενεργοποιούμαστε. Οι διαπραγματευτές χωρίζονται σε ομάδες των 5-6 ατόμων και μοιράζονται ανά εβδομαδιαίες βάρδιες, έτσι ώστε να υπάρχει πάντα μια ομάδα σε ετοιμότητα όταν προκύψει κάποιο περιστατικό», αναφέρει.
Μόλις κληθεί η ομάδα, ξεκινά σε συνεργασία με άλλα τμήματα της αστυνομίας η συλλογή πληροφοριών για το «υποκείμενο», έτσι ώστε οι διαπραγματευτές πριν ακόμη φτάσουν στο πεδίο να γνωρίζουν κάποια στοιχεία για να φτιάξουν το προφίλ του.
Η ομάδα ενεργοποιείται και επιλαμβάνεται ανάλογα με την αξιολόγηση του περιστατικού, με βάση μια κλίμακα, αλλά και τις εκτιμώμενες επιπτώσεις που αυτό ενδέχεται να έχει στον άνθρωπο και την κοινωνία, π.χ. αν κινδυνεύουν ζωές και πόσες. Αν είναι ένα «σύνηθες» περιστατικά θα ενεργήσουν δύο μέλη της ομάδας και, αν χρειαστεί, στην εξέλιξη προστίθενται και άλλοι. Αν ένα περιστατικό κριθεί ως σοβαρό για το σύνολο της κοινότητας, τότε ενεργοποιείται εξ αρχής το σύνολο της ομάδας.
Γνωρίζοντας κάποιες πληροφορίες, μόλις φτάσουν στο πεδίο προσπαθούν να χτίσουν μια επικοινωνία με το «υποκείμενο».
Στόχος του διαπραγματευτή είναι μέσα από μια διαδικασία επικοινωνίας να πείσει τον δυνητικά αυτόχειρα ή δράστη να σκεφτεί ότι υπάρχουν και άλλες επιλογές για αυτόν από τη χειρότερη που έχει στο μυαλό του.
«Λειτουργούμε πάντα με γνώμονα πρώτα την ασφάλεια του ανθρώπου που κινδυνεύει και κατά δεύτερον την ασφάλεια τη δική μας», υπογραμμίζει ο Σ.Μ.
Επί του πεδίου την επικοινωνία με το «υποκείμενο» αναλαμβάνει ένας διαπραγματευτής, ο οποίος κατά κανόνα θα μείνει στη θέση του μέχρι τη λήξη του συμβάντος. Τα υπόλοιπα μέρη της ομάδας αναλαμβάνουν άλλες νευραλγικές θέσεις σε συνεργασία με τις υπόλοιπες δυνάμεις της αστυνομίας που βρίσκονται στο σημείο.
Ο διαπραγματευτής προσπαθεί να έχει -όσο αυτό είναι εφικτό- οπτική επαφή με το άτομο που είτε απειλεί να αυτοκτονήσει είτε κρατά ομήρους, προκειμένου να «χτίσει» μια καλή επικοινωνία μαζί του. Όλα τα βήματα γίνονται κατόπιν των επιχειρησιακών πλάνων που έχουν καταρτιστεί.
Το σύγχρονο μοντέλο που ακολουθούν οι Έλληνες διαπραγματευτές, το οποίο είναι σε συνεργασία με τις άλλες δυνάμεις της ΕΛ.ΑΣ., βασίζεται στο ότι ο διαπραγματευτής δεν θα σταματήσει ποτέ να μιλά στο «υποκείμενο», ακόμη και όταν αυτό δεν αλλάζει συμπεριφορά.
«Προσπαθούμε να ελαχιστοποιήσουμε με τον λόγο μας τις πιθανότητες δυσάρεστης εξέλιξης ή να δημιουργήσουμε τακτικά πλεονεκτήματα για τις δυνάμεις να επέμβουν με τα λιγότερα αρνητικά επακόλουθα», τονίζει ο Σ.Μ.
Να σημειωθεί ότι μετά από κάθε συμβάν η ομάδα αποτιμά και αναλύει όλα όσα συνέβησαν στο πεδίο, προκειμένου να εντοπίσει τυχόν λάθη και να βελτιώσει την τακτική της για την επόμενη φορά.
Τα περιστατικά με δυσμενή κατάληξη
Ο Χ.Χ. θυμάται πως ήταν ακόμη στην αρχή της καριέρας του στην Αθήνα όταν σε ένα περιστατικό μετά από 7 ώρες διαπραγμάτευσης, τελικά ο άντρας που κρατούσε όπλο, αυτοπυροβολήθηκε και μάλιστα δύο φορές. Σύμφωνα με τον ίδιο, την κατάσταση επιδείνωσε το γεγονός ότι ο αυτόχειρας τις προηγούμενες ώρες κατανάλωνε αλκοόλ. «Όπου έχουμε χρήση αλκοόλ ή ναρκωτικών τα πράγματα γίνονται πιο δύσκολ», εξηγεί.
Ο Σ.Μ. περιγράφει άλλο περιστατικό πριν από μερικά χρόνια όπου μόλις έφτασε η ομάδα στο σημείο του συμβάντος, η κοπέλα που απειλούσε να αυτοκτονήσει, το έπραξε πέφτοντας μπροστά στα μάτια τους από τον 4ο όροφο. «Μάθαμε μετά από τον ψυχίατρο ότι η κοπέλα ήταν ψυχωτικό περιστατικό», αναφέρει.
Οι διαπραγματευτές υποστηρίζονται από συμβούλους ψυχικής υγείας της αστυνομίας και κατά τη διάρκεια ενός περιστατικού, αλλά και μετά την ολοκλήρωσή του, ώστε να μπορούν να διαχειριστούν τα συναισθήματά τους.
Ο Ν.Α. αναφέρει ένα περιστατικό που συνέβη παραμονή των Φώτων, μέσα σε ακραίες καιρικές συνθήκες και κράτησε πάρα πολλές ώρες: «Παίρνουμε σήμα ότι υπάρχει σοβαρό περιστατικό. Μετά από συμπλοκή δύο ατόμων, ο ένας πυροβολεί και στη συνέχεια οχυρώνεται στο σπίτι του μαζί με τον τραυματία, που ήταν γυναίκα. Το ιδιαίτερο ήταν οι καιρικές συνθήκες που επικρατούσαν. Για να υπάρχει επικοινωνία δια ζώσης ήμουν στο σημείο, εκτεθειμένος στο χιονόνερο, για πολλές ώρες. Το περιστατικό ξεκίνησε βράδυ και ολοκληρώθηκε με τακτική επέμβαση. Περίπου 28 ώρες ήμασταν εκεί, συνέχεια, σε επαφή με τον δράστη, ο οποίος μάλιστα ήταν και μεγάλης ηλικίας. Η επέμβαση τελικά αποφασίστηκε, καθώς η γυναίκα που είχε πυροβοληθεί ήταν μέσα στο κρύο, χωρίς το σπίτι να έχει ρεύμα και θέρμανση και κινδύνευε άμεσα η ζωή της. Οι ειδικές δυνάμεις έκαναν επέμβαση, ο δράστης αυτοπυροβολήθηκε, όμως τουλάχιστον σώθηκε η γυναίκα», ανέφερε.
Στο σημείο αυτό οι έμπειροι αστυνομικοί επισημαίνουν σε όλους τους τόνους ότι για την έκβαση ενός περιστατικού παίζουν πολλά πράγματα ρόλο και ένα από αυτά είναι η ροή της πληροφορίας. «Η ροή της πληροφορίας με βάση την αλήθεια που από εμάς δεν θα κρυφτεί ποτέ, θα πρέπει να γίνεται με τέτοιον τρόπο από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, που δεν θα δημιουργεί κίνδυνο ζωής», σημειώνουν.
Πώς γίνεται κάποιος διαπραγματευτής
Προκειμένου να γίνει διαπραγματευτής ένας αστυνομικός, πρέπει να διαθέτει συγκροτημένη προσωπικότητα με δύο πολύ σημαντικά χαρακτηριστικά:υπομονή και πνεύμα ομαδικότητας. Επίσης πρέπει να διαθέτει ευχέρεια του λόγου ώστε να μπορεί να μεταδώσει σωστά ένα μήνυμα προς το «υποκείμενο» και παράλληλα να λάβει σωστά το μήνυμά του.
«Πρέπει να είσαι καλός πομπός και καλός δέκτης. Αναζητούμε ανθρώπους που διαθέτουν αυτά τα στοιχεία και στη συνέχεια τα βελτιώνουμε με την εκπαίδευση», επισημαίνει ο Σ.Μ.
Ο υποψήφιος περνά από συνέντευξη από μια επιτροπή που αποτελείται από αστυνομικούς, διαπραγματευτές, ψυχολόγους, ψυχιάτρους και εφόσον αξιολογηθεί θετικά ακολουθεί κάποιες προσομοιώσεις. Αφού ανταποκριθεί θετικά ακολουθεί μια εξαντλητική εκπαίδευση, σχολείο όπως το ονομάζουν οι εκπαιδευτές, δύο εβδομάδων, η οποία περιλαμβάνει πολύωρες ασκήσεις σώματος και πνεύματος ανάλογες με αυτές που περνούν οι ειδικές δυνάμεις. Όσοι τελικά καταφέρουν να ανταποκριθούν στα υψηλά στάνταρ των δοκιμασιών γίνονται μέλη της ομάδας των διαπραγματευτών.
Όπως αναφέρει ο Ν.Α, διαπραγματευτής από το 2008, η αυστηρή εκπαίδευση στα πρότυπα των ειδικών δυνάμεων που δοκιμάζουν σωματικές και ψυχικές αντοχές έχει ως αποτέλεσμα η ομάδα των Ελλήνων διαπραγματευτών να είναι από τις καλύτερες σε όλον τον κόσμο. «Το υψηλό επίπεδο της ελληνικής ομάδας καταδεικνύει το γεγονός ότι πέρυσι έγινε για πρώτη φορά στη χώρα μας το Παγκόσμιο Συνέδριο Διαπραγματευτών, ενώ τα προηγούμενα χρόνια διοργανώσαμε με επιτυχία σεμινάρια της Ευρωπαϊκής Αστυνομικής Ακαδημίας για τις διαπραγματεύσεις στη Βέροια και την Αθήνα», λέει. Η εκπαίδευση όμως για έναν διαπραγματευτή δεν σταματά ποτέ. Κάθε χρόνο παρακολουθεί σεμινάρια από συναδέλφους που έχουν χειριστεί πολύ σοβαρές περιπτώσεις, όπως την ομηρία στο θέατρο Μπατακλάν του Παρισιού το 2015, από ειδικούς του FBI, κ.ά., έτσι ώστε να υπάρχει μια διαρκής ενημέρωση στη μεθοδολογία, στην ανάλυση, αλλά και στην αναπροσαρμογή ανάλογα με τις διεθνείς τάσεις των επιχειρησιακών πλάνων.
Το σήμα της ομάδας και το τρίπτυχο του Αριστοτέλη
Το διακριτικό σήμα της ομάδας διαπραγματευτών έχει ως έμβλημα το κηρύκειο του Ερμή, ο οποίος ήταν ο αγγελιοφόρος των θεών και προστάτης των διαπραγματεύσεων, αλλά και το τρίπτυχο του φιλοσόφου Αριστοτέλη: Ήθος, Πάθος, Λόγος, που αποτελούν τα χαρακτηριστικά ενός δεινού ρήτορα.
Οι Έλληνες διαπραγματευτές έχουν ένα επιπλέον λόγο να αισθάνονται υπερήφανοι καθώς επάνω στο τρίπτυχο του Αριστοτέλη έχουν βασιστεί όλα τα σύγχρονα μοντέλα των διαπραγματεύσεων (εμπορικών, διπλωματικών, κρίσεων, ακόμη και του ΝΑΤΟ).
Είναι χαρακτηριστικό ότι στο Παγκόσμιο Συνέδριο που έγινε στην Αθήνα ο Βρετανός διαπραγματευτής ξεκίνησε την παρουσίασή του στα ελληνικά λέγοντας: “ Ήθος, Πάθος, Λόγος”.
Το μήνυμα των διαπραγματευτών
Οι 3 έμπειροι αστυνομικοί και διαπραγματευτές της ΕΛ.ΑΣ. επισημαίνουν ότι ένας άνθρωπος που ενδεχομένως θα βρεθεί σε μια κρίση να εύχεται να έχει έναν διαπραγματευτή απέναντί του και να γνωρίζει ότι θα έχει κάποιον που θα θέλει με όλο του το είναι να του σώσει τη ζωή.