Πολυάριθμα νεκροταφεία φιλοξενεί η Θεσσαλονίκη από όλες τις ιστορικές περιόδους και τα οποία ο κεντρικός δήμος αναδεικνύει μέσα από ένα νέο χάρτη που εξέδωσε τον περασμένο Δεκέμβριο.
Πρόκειται για τον χάρτη «Θεσσαλονίκη Ιστορικά και Στρατιωτικά Κοιμητήρια» στον οποίο δίνονται πληροφορίες για το πού βρίσκονται, πώς θα μεταβούν οι τουρίστες και επισκέπτες της πόλης σε αυτά καθώς και κάποια ιστορικά στοιχεία. Ο χάρτης, ο οποίος έγινε με τη χορηγία από το γερμανικό προξενείο, περιλαμβάνει 20 ιστορικά κοιμητήρια που βρίσκονται μέσα στην πόλη. «Ο χάρτης βγήκε με αφορμή την επέτειο από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και έχει βγει σε 10.000 αντίτυπα στην ελληνική και γερμανική» δήλωσε ο αντιδήμαρχος Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης και Τουρισμού Σπύρος Πέγκας.
Με τον χάρτη, ο οποίος διανέμεται σε τουριστικά σημεία της πόλης, όπως στα ξενοδοχεία, γίνεται μια πρώτη προσπάθεια ανάδειξης των κοιμητηρίων και των μεμονωμένων ταφών που είναι άμεσα συνδεδεμένα με την πορεία της πόλης.
Σημειώνεται ότι ο δήμος Θεσσαλονίκης εξέδωσε και χάρτη με τις βιβλιοθήκες και τους εκθεσιακούς χώρους.
Όπως επισημαίνει σε μήνυμά του στον χάρτη ο Γενικός Πρόξενος της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας Ingo von Voss, «όποιος ενδιαφέρεται για την ιστορία της πόλης, καθώς και για τους παράγοντες που διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο, μπορεί να μάθει πολλά από τα νεκροταφεία».
Τα ιστορικά και στρατιωτικά νεκροταφεία, όπως αποτυπώνονται στο χάρτη του δήμου Θεσσαλονίκης:
1. Νεκροταφεία Τράπεζας Άνω Τούμπας (8ος -3ος αι.πχ)
Το νεκροταφείο του οικισμού εντοπίστηκε στα ανατολικά και βόρεια της Τούμπας και έχει διάρκεια ζωής από τον 8ο έως και τις αρχές του 3ου αιώνα π.Χ. Αποτελείται κυρίως από λακκοειδείς, αλλά και κιβωτιόσχημους τάφους, ενώ οι καύσεις είναι σπάνιες. Από τις λιτά κτερισμένες ταφές της εποχής του Σιδήρου, ως τους πλούσιους αρχαϊκούς και κλασικούς τάφους είναι εμφανής τόσο η διαφοροποίηση των ταφικών εθίμων, όσο και οι συνακόλουθες μεταβολές σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο.
2. Ανατολικό νεκροταφείο(ελληνιστικοί -μ πρωτοβυζαντινοί χρόνοι)
Το ανατολικό νεκροταφείο ξεκινούσε από το τείχος, στη γραμμή που ορίζουν η Λεωφόρος Όχι, η οδός Μελενίκου και η οδός Φιλικής Εταιρείας κι έφτανε ως τη συνοικία της Αγίας Τριλαδας. Όλη σχεδόν η Πανεπιστημιουπολη χτίστηκε μέσα σε αυτό, με αποτέλεσμα πολλά σημαντικά ταφικά συγκροτήματα να αποκαλυφθούν κατά τη διάρκεια κατασκευής των κτηρίων της. Στις δυτικότερες παρυφές του νεκροταφείου, σχετικά κοντά στην πόλη, εντοπίζονται οι πρωϊμότεροι τάφοι, ανάμεσα τους και ο μακεδονικός τάφος του Σιντριβανίου.
2,1. Συγκρότημα οδού 3ης Σεπτεμβρίου (4ος – 6ος αι. μ.χ)
Κατά τη διάνοιξη της οδού 3ης Σεπτεμβρίου αποκαλύφθηκε ανάμεσα σε συστάδες τάφων το ανατολικό τμήμα της βασιλικής, το μήκος της οποίας υπολογίζεται πως ξεπερνούσε τα 40 μέτρα. Η ανέγερση της βασιλικής τοποθετείται στο β΄ μισό του 4ου αι. Ενώ έχουν σωθεί οι ενδείξεις εκτεταμένης ανακαίνισης της κατά τον 6ο. Σταυρόσχημο πρόσκτισμα στα νότια της έχει ερμηνευθεί ως μαρτύριο, δηλαδή, μνημειακός τάφος και τόπος λατρείας μάρτυρα.
2,2 Cibicula Νομικής Σχολής
Τα cibicula είναι τα συνθετότερα στην κάτοψη ταφικά κτίσματα, πιθανότατα οικογενειακά και επισκέψιμα. Το ορατό μπροστά από τη Νομική Σχολή διασώζει, καταστρωμένο με μαρμάρινες κρούστες που κομβώνονται σ΄ έναν κατακόκκινο κύκλο που περιγράφει ρόμβος εγγεγραμένος σε ορθογώνιο, το δάπεδό του, ενώ σε άλλο τύχη αγαθή διέσωσε στην θύρα χαραγμένο το όνομα του κτήτορα: Βενιαμής ω και Δομέτιος, στοιχειοθετώντας μας τους μετασχηματισμούς για τον εκχριστιανισμένο κόσμο του 4ου αι.
2,3 Ταφικό Συγκρότητα Ευαγγελίστριας
Τάφοι και τμήμα κτηρίου με ψηφιδωτό δάπεδο, αποτελούμενο από δύο διάχωρα: στο ένα κύκλοι δεμένοι μεταξύ τους περικλείουν γεωμετρικά σχήματα, στο άλλο οκτάγωνα ενωμένα μεταξύ τους περικλείουν ζώα, πουλιά και καλάθια με καρπούς. Το κτήριο με το ψηφιδωτό ήταν πιθανόν ένας στεγασμένος διάδρομος που οδηγούσε σε ένα περίκεντρο μαρτύριο, στη θέση περίπου του σημερινού νοσοκομείου Άγ. Δημήτριος, Το σύνολο είναι ορατό εντός του κοιμητηρίου της Ευαγγελίστριας.
2,4 Βασιλική Σιντριβανίου
Τρίκλιτη παλαιοχριστιανική βασιλική αποκαλύφθηκε στο δυτικό τμήμα του σταθμού Σιντριβάνι του Μετρό Θεσσαλονίκης. Εδράστηκε σε παλαιότερο λατρευτικό κτήριο (4ος αιώνας). Στο κτίριο αυτό ανήκει και τμήμα ψηφιδωτού δαπέδου με βλαστό αμπελιού και πουλιά στα κλαδιά του ανάμεσά τους και το μυθικό πτηνό «Φοίνιξ». Το ψηφιδωτό αυτό έμεινε ορατό κατά την πρώτη φάση λειτουργίας της βασιλικής.
3. Δυτικό Νεκροταφείο (ελληνιστικοί – πρωτοβυζαντινοί χρόνοι)
Το δυτικό νεκροταφείο της Θεσσαλονίκης εκτεινόταν από τα τείχη των οδών Ειρήνης και Αρκαδιουπόλεως(Παναγία Φανερωμένη) ως την οδό Γιαννιτσών, πέρα από τον Σιδηροδρομικό Σταθμό , τη Λεωφόρο Καλλιθέας και μέχρι το ύψος περίπου της Περιφερειακής. Οι περισσότεροι τάφοι είναι παλαιοχριστιανικοί, εντοπίστηκαν όμως και αρχαιότεροι, κυρίως κοντά στα τείχη.
3,1 Ναός στην αρχή της οδού Αγ. Δημητρίου
Ο ναός βρισκόταν έξω ακριβώς από τη Ληταία Πύλη, πολύ κοντά στο τείοχς. Πρόκειται για μια μικρή, σχεδόν τεράγωνη, τρίκλιτη βασιλική, με μια αψίδα στα ανατολικά και πλούσιο εσωτερικό διάκοσμο. Στο κεντρικό κλίτος έφερε ψηφιδωτό δάπεδο με ελάφια δίπλα σε αναβατήριο. Σήμερα διατηρείται ορατή στο Πάρκο των Εθνών.
4. Μακεδονικός Τάφος «Μαιευτηρίου»
Μακεδονικός τάφος κάτω από το μικρό τύμβο, σε απόσταση 2 χλμ από το ανατολικό τείχος. Μονοθάλαμος και καμαροσκέπαστος, με δωρική πρόσοψη στραμμένη στα βόρεια. Στο εσωτερικό σωζόταν κτιστή νεκρική κλίνη απέναντι από την είσοδο, ενά άλλες δύο φάινεται να υπήρχαν στα δεξιά και αριστερά της. Ανασκάφηκε για πρώτη φορά κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου από τη Γαλλική Στρατιά, ενώ εντοπίστηκε ξανά το 1940, κατά την κατασκευή καταφυγίου.
5. Μακεδονικός Τάφος στον Φοίνικα
Είναι το αρχαιότερο δείγμα μακεδονικού τάφου δωρικού ρυθμού στην περιοχή της Θεσσαλονίκης. Η πρόσοψη του μνημείου έχει πλάτος 4,96 μ. και ύψος 5,68 μ. και είναι επιχρισμένη με λευκό μαρμαροκονίαμα.
6. Μακεδονικός Τάφος(περιοχή Media Markt)
Πρόκειται για έναν τάφο πρώιμης ελληνικστικής εποχής (330-320πΧ) που αποκαλύφθηκε κατά την ανέγερση του πολυκαταστήματος. Έχει άμεση σχέση με τον τάφο που βρίσκεται απέναντι από την είσοδο του νοσοκομείου Αγ. Παύλος. Είναι κιβωτιόσχημος με εξωτερικές διαστάσεις 2,90Χ 2,10 μ. Διαθέτει πλούσια διακόσμηση με φυτικά μοτίβα που σώζεται σε καλή κατάσταση.
7. Βόρειο νεκροταφείο (παλαιοχριστιανικοί – πρωτοβυζαντινοί)
Το βόρειο νεκροταφείο αναπτύχθηκε στο βορειο- βορειοανατολικό τμήμα της πολύ μεταγενέστερης Ακρόπολης ενώ εκτεινόταν κι έξω από τα τείχη. Οι σημαντικότερες συγκεντρώσεις ταφών εντοπιστηκαν στο χώρο του 2ου Γυμνασίου Συκεών στην οδό Επταπυργίου και στη συμβολή των οδών Αχιλλέως και Αμαλιάδος στον Αγ. Παύλο.
8. Ροτόντα, βυζαντινοί τάφοι
Καμαροσκεπείς τάφοι βυζαντινών χρόνων εντοπίστηκαν κάτω από το δάπεδο του νοτίου, πρωτοβυζαντινού προπύλου της χριστιανικής φάσης της Ροτόντας, καθώς και εντός του ανατολικού τμήματος του περιβόλου της.
9. Ροτόντα, μουσουλμανικοί τάφοι
Στη νότια πλευρά της αψίδας του ιερού βήματος της Ροτόντας έχει μεταγενέστερα προσαρτηθεί κτιστός τάφικός περίβολος της οθωμανικής περιόδου (1792). Στο εσωτερικό του διατηρούνται τα μαρμάρινα ταφικά μνημεία του Χορτάτση Σουλεϊμάν Εφέντη, σείχη κοντινού τεκέ δερβίσηδων, ο οποίος μετέτρεψε τη ροτόντα σε τζαμί το 1591 και ενός Γιουσούφ Μπέη, υπεύθυνου για την επισκευή του τεμένους στο β΄μισό του 18ου αιώνα.
10. Μουσουλμανικό Νεκροταφείο Ακρόπολης
Κατά την Οθωμανική περίοδο η βυζαντινή Ακρόπολη μετατράπηκε σε μια μικρή ανεξάρτητη πόλη, την Κιουτσούκ Σελανίκ. Το μουσουλμανικό νεκροταφείο της αναπτύχθηκε βόρεια του φρουρίου, εκεί που σήμερα βρίσκεται το 2ο Γυμνάσιο Συκεών στην ίδια περίπου θέση, όπου αναπτυσσόταν και μέρος του παλαιοχριστιανικού.
11. Μουσά Μπαμπά(Πλατεία Τερψιθέας)
Το οκτάγωνο στην κάτοψη, θολοσκεπές μαυσωλείο του αγιοποιηθέντος μπαμπά Μουσά, ιδρυμένο το έτος 1527 είναι το μοναδικό κτίσμα «μοναστηριακού» καθιδρύματος του τάγματος των μπεκτασήδων δερβίσηδων, που σώθηκε. Το μνημείο μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών και την απομάκρυνση της σορού του μπεκτασή αγίου που ακολούθησε τους πιστούς του στην ανταλλαγή των πληθησμών, αφέθηκε να ερημώνει.
12. Παλαιό Εβραϊκό νεκροταφείο Θεσσαλονίκης
Το παλαιό εβραϊκό νεκροταφείο της Θεσσαλονίκης λειτούργησε στο χώρο όπου σήμερα βρίσκεται το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, ήδη από τις αρχές του 15ου αιώνα. Υπήρχαν περισσότεροι από 400.00 τάφοι. Λόγω της μεγάλης έκτασης, δόθηκαν διάφορες ονομασίες στις περιοχές του νεκροταφείου και οι επιτύμβιες επιγραφές ήταν γραμμένες στα εβραϊκά, στα λαντίνο, στα γαλλικά, στα ιταλικά, στα ελληνικά και σε άλλες γλώσσες.
13. Χριστιανικά Κοιμητήρια Ευαγγελίστριας
13,1 Πατριαρχικών – Ελλήνων
Στο ανενεργό σήμερα χριστιανικό κοιμητήριο της Ευαγγελίστριας, το οποίο πρωτολειτούργησε το 1880 βρίσκονται οι τάφοι προσώπων που διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην ιστορία της πόλης το 19ο και τον 20ο αιώνα. Το 1973 αποφασίστηκε να σταματήσουν να γίνοται ταφές στους κοινούς τάφους εκτός από τις ταφές στους υπάρχοντες οικογενειακούς τάφους κι αυτές όμως σταμάτησαν το 1980.
13,2 Εξαρχικών – Βουλγάρων
Το Βουλγαρικό κοιμητήριο λειτουργούσε παράλληλα με εκείνο των πατριαρχικών Ελλήνων αλλά ανεστάλη η λειτουργία του μετά την Απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης το 1912 και την εγκατάσταση των δυνάμεων της Entente στη Θεσσαλονίκη το 1915. Ο χώρος ενσωματώθηκε στο κοιμητήριο των Ορθοδόξων στην Ευαγγελίστρια. Τα τελευταία κτίσματα του Βουλγαρικού κοιμητηρίου πλην του ναού της Ευαγγελίστριας καταστράφηκαν το 1956.
13,3 Αρμενίων
Το 1885, με το διορισμό από το Αρμενικό Αποστολικό Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης, του πρώτου εφημέριου της Αρμενικής κοινότητας της Θεσσαλονίκης, του Μικαέλ Χοβανεσιάν, ξεκίνησαν οι τακτικές καταγραφές των γεννήσεων και των θανάτων των μελών της. Τα έτη 1887-1888 η Αρμενική κοινότητα κατόρθωσε να αποκτήσει και το δικό της ιδιόκτητο κοιμητήριο στην περιοχή των Χριστιανικών κοιμητηρίων της Ευαγγελίστριας.
13,4 Προτεστάντων
Από την ευρύτερη περιοχή που διεκδικούσε η Φιλόπτωχος Αδελφότητα Ανδρών Θεσσαλονίκης για το Κοιμητήριο της Ελληνικής Ορθόδοξης κοινότητας στην Ευαγγελίστρα, ένα μέρος εκχωρήθηκε για την εκγατάσταση του κοιμητηρίου των Προτεσταντών κατοίκων της Θεσσαλονίκης.
14. Χριστιανικό κοιμητήριο Αγίου Βικεντίου του Παύλου,
Μεταξύ του 1860 και του 1867 ιδρύθηκε κοντά στην οδό Λαγκαδά το καθολικό κοιμητήριο του Αγ. Βικεντίου του Παύλου στη θέση που βρίσκεται και σήμερα πίσω από τα συμμαχικά κοιμητήρια του Ζεϊτινλίκ. Παλαιότερο είναι το κοιμητήριο των Καθολικών της Θεσσαλονίκης που βρισκόταν έξω από την πύλη της Καλαμαριάς (στην περιοχή του Σιντριβανίου) στο οποίο πραγματοποιούνταν ενταφιασμοί μέχρι το 1860.
15. Συμμαχικά Στρατιωτικά Κοιμητήρια Ζεϊτινλίκ
Είναι το μεγαλύτερο στρατιωτικό κοιμητήριο της Βαλκανικής χερσονήσου. Σε αυτό αναπαύονται οι νεκροί του Μακεδονικού Μετώπου, των δυνάμεων της Αντάσντ (Entente). Τη δεκαετία του 1920 τα Συμμαχικά Κοιμητήρια απέκτησαν την τελική τους μορφή και διαχωρίστηκαν σε πέντε τμήματα: γαλλικό, σερβικό, ρωσικό, ιταλικό και Βρετανικής Κοινοπολιτείας.
15,1 Γαλλικό κοιμητήριο Ζεϊτινλίκ
Πρόκειται για το κοιμητήριο με τον μεγαλύτερο αριθμό νεκρών του Μεγάλου Πολέμου σε όλη την Μακεδονία. Σήμερα περιέχει 8.310 σορούς πεσόντων Γάλλων στρατιωτών του Μακεδονικού Μετώπου. Από αυτούς οι 8.102 βρίσκονται σε χωριστούς τάφους και οι 208 σε σκευοφυλάκια. Στο χώρο υπάρχει ένας μικρός ναός και ένα μνημείο - βωμός ενώ το 2014 άρχισε να λειτουργεί ένα μικρό μουσείο για το Μακεδονικό Μέτωπο με κειμήλια, φωτογραφίες και οπτικοακουστικό υλικό.
15,2 Σερβικό κοιμητήριο Ζεϊτινλίκ
Εδώ πραγματοποιήθηκαν οι πρώτες ταφές Σέρβων στρατιωτών που είχαν στρατοπεδεύσει στη Θεσσαλονίκη το 1916. Φιλοξενεί 7.440 νεκρούς του Μεγάλου Πολέμου και 129 του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου. Στο χώρο ξεχωρίζει η ύπαρξη του μεγάλου ναού - μαυσωλείου που κατασκευάστηκε στο διάστημα 1933-1936 σε σχέδιο του αρχιτέκτονα Aleksandar Vasic. Σε αυτό μεταφέρθηκαν τα οστά 5.580 Σέρβων πεσόντων του μετώπου από το 213 πρόχειρα νεκροταφεία της Μακεδονίας.
15,3 Ιταλικό στρατιωτικό κοιμητήριο Ζεϊτινλίκ
Βρίσκεται αριστερά από το Σερβικό έχει ορθογώνιο σχήμα και περιλαμβάνει τους τάφους 3.000 Ιταλών που έπεσαν κυρίως στο Μέτωπο της Αλβανίας.
15,4 Κοινοπολιτειακό στρατιωτικό κοιμητήριο Ζεϊτινλίκ
Είναι το κεντρικό Κοινοπολιτειακό Κοιμητήριο στη Θεσσαλονίκη. Σε αυτό υπάρχουν 1.648 σοροί στρατιωτών της Κοινοπολιτείας και 45 Βουλγάρων. Ξεχωρίζει ο τάφος της νοσοκόμας Katharine Mary Harley (1855-1917), που σκοτώθηκε στο βομβαρδισμό του Μοναστηρίου στις 17 Μαρτίου 1917.
15,5 Ρώσικο Στρατιωτικό κοιμητήριο Ζεϊτινλίκ
Το Ρωσικό τμήμα των Συμμαχικών κοιμητηρίων βρίσκεται πίσω ακριβώς από το σερβικό. Σήμερα υπάρχουν στο ρωσικό τμήμα 496 μεμονωμένες ταφές Ρώσων στρατιωτών και αξιωματικών του Μακεδονικού Μετώπου. Το 2000 τοποθετήθηκε ένα μνημείο από μαύρο γρανίτη για να τιμηθούν όλοι οι ρωσικής καταγωγής νεκροί του Μεγάλου Πολέμου, έργο του γλύπτη Γιώργου Κικότη.
16. Κοινοπολιτειακό Στρατιωτικό Κοιμητήριο Μίκρας
Στο χώρο αυτόν γίνονταν ταφές από τον Απρίλιου του 1917 έως τα μέσα του 1920. Μετά τη λήξη του πολέμου δέχθηκε σορούς από προσωρινά κοιμητήρια. Σχεδιάστηκε από τον Robert Lorimer. Σήμερα φιλοξενεί τις σορούς 1.810 νεκρών του Βρετανικού Στραοτύ και του Βρετανικού Πολεμικού Ναυτικού και 149 στρατιωτών και άλλων εθνικοτήτων. Εις μνήμην όλων αυτών των και των αγνοούμενων κατασκευάστηκε ένα μνημείο.
17. Κοινοπολιτειακό Στρατιωτικό Κοιμητήριο Εξοχής
Στην περιοχή είχαν την έδρα τους από τον Ιανουάριο του 1916 έως τον Ιαουνάριο του 1919 πολλές νοσοκομειακές μονάδες της Μεγάλης Βρετανίας και των αποικιών της. Οι περισσότεροι τάφοι είναι θύματα της επιδημίας Ισπανικής γρίπης. Σήμερα φιλοξενούνται οι 588 σοροί στρατιωτών της Κοινοπολιτείας, 58 Βουλγάρων αιχμαλώτων πολέμου, αλλά και 17 Βρετανών στρατιωτών του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
18. Κοινοπολιτειακό Ινδικό Στρατιωτικό Κοιμητήριο
Στο κοιμητήριο ενταφιάζονται Ινδοί νεκροί του Μεγάλου Πολέμου από το 1916 έως τον Φεβρουάριο του 1920. Πρόκειται για Ινδουιστές (384), Ινδούς μουσουλμάνους (107), Σιχ (26), αλλά 1 εως 3 Ινδούς χριστιανούς. Υπάρχει επίσης μνημείο Ινδουιστών που περιέχει την τέφρα 220 πεσόντων, ένα μνημείο για τους 130 αγνοούμενους Ινδούς του Μακεδονικού Μετώπου καθώς και για 33 αγνοούμενους Ινδούς του Βρετανικού Βασιλικού Πολεμικού Ναυτικού. Επίσης, στο κοιμητήριο υπάρχουν 107 τάφοι ινδών μουσουλμάνων του Βρετανικού Στρατού.
19. Νέο Εβραϊκό νεκροταφείο Θεσσαλονίκης
Δημιουργήθηκε μετά το 1937 και σήμερα φιλοξενεί περισσότερους από 1200 τάφους. Υπάρχει μνημείο αφιερωμένο στη μνήμη των 50000 εβραίων Θεσσαλονικέων που δολοφονήθηκαν στα ναζιστικά στρατόπεδα. Έχουν μεταφερθεί επίσης τάφοι και ταφόπλακες που βρέθηκαν σκορπισμένες από το κατεστραμμένο παλιό κοιμητήριο. Υπάρχει μνημείο στη μνήμη των Ελλήνων εβραίων στρατιωτών που έπεσαν υπερασπιζόμενοι την Ελλάδα στον Ελληνοιταλικό πόλεμο. Εδώ μεταφέρθηκαν και τάφηκαν τα οστά του πρώτου Ελληνα εβραίου αξιωματικού που σκοτώθηκε στην Αλβανία το 1940, Μορδοχαίου Φρίζη.
20. Στρατιωτικό κοιμητήριο Γ΄ΣΣ
Βρίσκεται στην περιοχή Πυλαία δίπλα στο δημοτικό κοιμητήριο. Κατασκευάστηκε το 1942 από τους Γερμανούς ως στρατιωτικό κοιμητήριο προκειμένου να θάβονται σε αυτό νεκροί Γερμανοί στρατιώτες των στρατευμάτων κατοχής. Είχαν ταφεί 1.100 Γερμανοί αξιωματικοί και στρατιώτες. Στις αρχές της δεκαετίας του 1950 οι σοροί των Γερμανών μεταφέρθηκαν στο κοιμητήριο στο Διόνυσο Αττικής. Ο χώρος περιήλθε στο Γ΄ΣΣ και βρίσκονται πλέον οι νεκροί αξιωματικοί και στρατιώτες από τις πρόσφατες στρατιωτικές επιχειρήσεις στις οποίες έλαβε μέρος το Γ΄ ΣΣ.