«Εξαφανιστείτε από δω», φωνάζει ο ιερέας στην είσοδο του Δικαστικού Μεγάρου, στην πόλη των Ιωαννίνων. Προσπαθεί να κρατήσει τους δημοσιογράφους μακριά από τον Αθανάσιο Μπίτο, πρόεδρο της Κοινότητας Πάπιγκου που έχει έρθει στο Δικαστικό Μέγαρο, όπως και πολλοί κάτοικοι της Κοινότητας, για την πρώτη ημέρα της ακροαματικής διαδικασίας σε μία υπόθεση που διχάζει την τοπική κοινωνία.
Πρόκειται για την ανέγερση κατοικιών από τον εφοπλιστή Αντώνη Λαιμό στις παρυφές του παραδοσιακού οικισμού. Μερικοί από τους κατοίκους ισχυρίζονται ότι οι συγκεκριμένες κατασκευές δεν έπρεπε να έχουν λάβει άδεια δόμησης.
Το Πάπιγκο θεωρείται ένας από τους πιο όμορφους οικισμούς της Ελλάδας. Πρόσφατα εντάχθηκε, όπως και ολόκληρο το Ζαγόρι, στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO. Όμως η διάκριση αυτή συνεπάγεται ορισμένες υποχρεώσεις. Μία από αυτές είναι η αποφυγή κάθε δόμησης που δεν συνάδει με την παραδοσιακή αισθητική της περιοχής. Επιπλέον, ο οικισμός περιβάλλεται από προστατευόμενη δασώδη περιοχή, ιδιαίτερου φυσικού κάλους.
Εντός ή εκτός οικισμού;
Όσοι επικρίνουν την ανέγερση των κατοικιών, υποστηρίζουν ότι το αγροτεμάχιο της οικογένειας Λαιμού βρίσκεται εντός της προστατευόμενης περιοχής ή τουλάχιστον αυτό ισχύει με βάση τους χάρτες που ίσχυαν μέχρι πρότινος. Κατά συνέπεια, λένε, οι κατασκευές θεωρούνται παράνομες, ενώ το ίδιο ισχύει για τη διάνοιξη δρόμων προκειμένου να μεταφερθούν τα απαραίτητα οικοδομικά υλικά. Οι ίδιοι θεωρούν ότι η αδειοδότηση των κατοικιών έγινε με βάση νέους χάρτες, οι οποίοι επέκτειναν με «γενναιόδωρο» τρόπο τα οικιστικά όρια.
Για τον Σπύρο Τσουμάνη, συνιδιοκτήτη εστιατορίου στο Πάπιγκο, πρόκειται ωστόσο για μία θετική εξέλιξη. Μπορεί το χωριό να διατηρεί τον παραδοσιακό χαρακτήρα του, αλλά οι κάτοικοι δεν ζουν πλέον από τη γεωργία και την κτηνοτροφία. «Μόνο τον τουρισμό έχουμε εδώ...» λέει ο ίδιος με παράπονο, επισημαίνοντας ότι η τουριστική κίνηση συνεχώς μεγαλώνει, αλλά οι υποδομές του χωριού παραμένουν αναλλοίωτες.
Το θέμα τον ενδιαφέρει προσωπικά. Σήμερα ο Σπύρος Τσουμάνης λειτουργεί το εστιατόριο μαζί με τον αδερφό του, Κώστα. Οι δουλειές πάνε καλά και τα δύο αδέρφια θα ήθελαν να επεκτείνουν το μαγαζί τους. Αλλά αυτό είναι πρακτικά αδύνατον διότι το οικόπεδο, στο οποίο θα ήθελαν να χτίσουν, μπορεί να συνορεύει άμεσα με το δικό τους, θεωρείται όμως εκτός οικισμού με βάση το ισχύον σχέδιο δόμησης.
«Ολόκληρο το σπίτι μας βρίσκεται εκτός οικισμού σύμφωνα με το σχέδιο δόμησης», λέει ο Τσουμάνης. «Παρά ταύτα εμείς είχαμε οικοδομική άδεια, δεν χτίσαμε παράνομα». Πρόκειται για ένα γενικότερο πρόβλημα, που παρατηρείται σε όλη την Ελλάδα, επισημαίνει. Πολλές φορές τα όρια των οικισμών δεν χαράσσονται με ακρίβεια, ενώ οικοδομικές άδειες χορηγούνται «κατά περίπτωση».
Σήμερα οι περισσότεροι δήμοι και κοινότητες καλούνται να ψηφιοποιήσουν τα σχέδιά τους, προσδιορίζοντας κατά τρόπο αμετάκλητο τα οικιστικά όρια. Από αυτήν την εξέλιξη επωφελούνται και οι ίδιοι, αλλά και πολλοί άλλοι. Οι θιασώτες του νέου σχεδίου δόμησης κάνουν λόγο για «διόρθωση σφαλμάτων» και όχι για «επέκταση» στα όρια του οικισμού. Ίσως γιατί μία «επέκταση» οδηγεί σε άλλες νομικές ατραπούς και θα απαιτούσε Προεδρικό Διάταγμα.
Άδεια από την «πίσω πόρτα»;
Από την πλευρά του ο Νίκος Χριστοδούλου, ιδιοκτήτης καφενείου στο Πάπιγκο, πιστεύει ότι η διόρθωση ορίων του οικισμού δεν είναι τίποτε άλλο από μία απόπειρα επέκτασης των οικοδομήσιμων εκτάσεων «από την πίσω πόρτα». Όπως λέει χαρακτηριστικά, «σημασία έχουν τα προσωπικά συμφέροντα. Υπάρχουν αυτοί που έχουν προσωπικό συμφέρον από αυτή την εξέλιξη και αυτοί που δεν έχουν». Ο ίδιος κάνει λόγο για έλλειψη διαφάνειας από την Κοινοτική Αρχή. «Σε έναν τόσο μικρό οικισμό η κοινότητα θα έπρεπε να συγκεντρώνεται και να ψηφίζει, αλλά κάτι τέτοιο δεν συνέβη ποτέ», επισημαίνει.
Υποστηρίζει μάλιστα ότι ο Πρόεδρος της Κοινότητας, Αθανάσιος Μπίτος, πήρε μόνος του όλες τις αποφάσεις «μέσα στην πανδημία» και οι υπόλοιποι δεν έμαθαν τα νέα, παρά μόνον όταν εμφανίστηκαν οι πρώτες μπουλντόζες. Όπως λέει ο Νίκος Χριστοδούλου, αυτή η υπόθεση στο Πάπιγκο είναι συμβολική για ένα ολόκληρο πλέγμα προβλημάτων που παρουσιάζεται στην Ελλάδα: την αδιαφάνεια στη συμπεριφορά των αρχών, την υποψία για προνομιακή μεταχείριση εύπορων επενδυτών, τις ελλείψεις που καταγράφονται επί δεκαετίες στη δημόσια διοίκηση.
Εκτιμήσεις και αντιδράσεις των αρχών
Ο Πρόεδρος της Κοινότητας Αθανάσιος Μπίτος αρνήθηκε να παραχωρήσει συνέντευξη στην DW. Σε τηλεφωνική επικοινωνία ανέφερε ότι «αυτές οι οργανώσεις θέλουν να μας διώξουν από τα σπίτια μας», εννοώντας τις οικολογικές οργανώσεις που στηρίζουν τις διαμαρτυρίες για την ανέγερση των κατοικιών και τα νέα οικιστικά όρια στο Πάπιγκο. Πάντως, απαντώντας σε σχετικό ερώτημα της DW, η αρμόδια αρχή στα Ιωάννινα επιβεβαιώνει γραπτώς ότι έχουν δοθεί οι απαραίτητες άδειες δόμησης και ότι τα όρια του οικισμού είχαν ήδη προσδιοριστεί με διοικητική πράξη από το 1990. Κατά συνέπεια, δεν τροποποιήθηκαν προκειμένου να χορηγηθούν οι άδειες δόμησης και δεν κρίνεται απαραίτητο το Προεδρικό Διάταγμα για την επέκταση των οικιστικών ορίων.
Ωστόσο, ο κρατικός οργανισμός για την προστασία του περιβάλλοντος ΟΦΥΠΕΚΑ έχει διαφορετική άποψη για την υπόθεση. Σε επιστολή προς την αρμόδια αρχή με ημερομηνία 15 Σεπτεμβρίου 2023 υποστηρίζει ότι το εργοτάξιο βρίσκεται σαφώς εκτός ορίων του οικισμού. Τελικά η υπόθεση κατέληξε στο ανώτατο διοικητικό δικαστήριο της χώρας, το Συμβούλιο της Επικρατείας, το οποίο καλείται τώρα να επιλύσει τη διαφορά.
«Δομικό πρόβλημα»
Ο δικηγόρος Παναγιώτης Γαλάνης, με ειδίκευση σε θέματα περιβαλλοντικού και πολεοδομικού δικαίου, επισημαίνει στην DW ότι στην Ελλάδαυπάρχει «δομικό πρόβλημα» όσον αφορά τα παράνομα ή αυθαίρετα κτίσματα, το οποίο πολλές φορές οδηγεί σε αντιπαραθέσεις. Το ζήτημα, επισημαίνει, δεν είναι μόνο η νομολογία, αλλά και η νοοτροπία που επικρατεί και συνήθως αφήνει σε δεύτερη μοίρα την προστασία του περιβάλλοντος. Οι όποιες κατασκευές, επισημαίνει, θα έπρεπε να εξετάζονται εκ των προτέρων και πριν υλοποιηθούν, αντί να νομιμοποιούνται αυθαίρετα κτίσματα εκ των υστέρων, όπως γινόταν πολλές φορές στο παρελθόν.
«Από το 2017 οι νόμοι για την αυθαίρετη δόμηση τηρούνται με μεγαλύτερη συνέπεια», αναφέρει ο Έλληνας δικηγόρος, «αλλά και πάλι οι διαδικασίες είναι υπερβολικά χρονοβόρες ή δεν έχουν αποφέρει το επιθυμητό αποτέλεσμα στην πράξη». Πολλές φορές τα οικονομικά συμφέροντα των επενδυτών μπαίνουν στη ζυγαριά απέναντι στο έννομο συμφέρον για την προστασία του περιβάλλοντος. «Στις περισσότερες περιπτώσεις, ιδιαίτερα σε εποχές κρίσης, το Ανώτατο Δικαστήριο φάνηκε να τείνει περισσότερο προς τη διασφάλιση της οικονομικής ανάκαμψης...»
Φλόριαν Σμιτς
Επιμέλεια: Γιάννης Παπαδημητρίου
Πηγή: Deutsche Welle