Χρειάζεται να αρθούν τα εμπόδια που παρακωλύουν τους ανθρώπους με αναπηρία και δυσχεραίνουν την πλήρη συμμετοχή τους στις δραστηριότητες της κοινωνίας.
Ο τρόπος που μια κοινωνία αντιμετωπίζει τα άτομα με αναπηρία (ΑμεΑ) φανερώνει το επίπεδο της ανθρωπιάς και του πολιτισμού της. Συνεπώς, ένα σύγχρονο κράτος οφείλει να αποδεικνύει καθημερινά την ευαισθησία και την αλληλεγγύη του φροντίζοντας και προστατεύοντας τις ασθενέστερες ομάδες του πληθυσμού. Ειδικότερα, καλείται να εξασφαλίσει την ισότητα των ευκαιριών για τα άτομα με ειδικές ανάγκες, να καταπολεμήσει την προκατάληψη και τις διακρίσεις εις βάρος τους και να καλλιεργήσει τον σεβασμό της διαφοράς και την αποδοχή της αναπηρίας ως μέρους της ανθρώπινης ποικιλομορφίας. Με άλλα λόγια, χρειάζεται να αρθούν όλα αυτά τα εμπόδια που παρακωλύουν τους ανθρώπους με αναπηρία και δυσχεραίνουν την πλήρη συμμετοχή τους στις δραστηριότητες της κοινωνίας.
Άξονες
Για να επιτευχθούν οι παραπάνω στόχοι απαιτείται η εφαρμογή μιας ολοκληρωμένης πολιτικής η οποία θα περιλαμβάνει τους ακόλουθους άξονες:
Πρώτα απ’ όλα, και προκειμένου να καταπολεμηθεί η προκατάληψη για τους ανθρώπους με αναπηρία, η πολιτεία, η τοπική αυτοδιοίκηση και οι φορείς της κοινωνίας πολιτών χρειάζεται να υποστηρίξουν εκστρατείες πληροφόρησης και ευαισθητοποίησης για τους ανθρώπους με αναπηρία και για τις πολιτικές που υιοθετούνται υπέρ τους, μεταδίδοντας το μήνυμα ότι οι άνθρωποι αυτοί είναι πολίτες με ίσα δικαιώματα με τους υπόλοιπους και ότι η κοινωνία έχει ευθύνη για τα ποικίλα εμπόδια που παρακωλύουν τα ΑμεΑ από την απόλαυση αυτών των δικαιωμάτων. Επιπλέον, είναι σημαντικό να παρουσιάζεται η θετική συμβολή που έχουν τα άτομα με αναπηρία ως ενεργά και πλήρη μέλη της κοινωνίας. Βασικό ρόλο, στο πλαίσιο αυτό, μπορούν να διαδραματίσουν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης παρουσιάζοντας τα ΑμεΑ με θετικό τρόπο στις διαφημίσεις, στην τηλεόραση, στο ραδιόφωνο, στα έντυπα και στο διαδίκτυο.
Εκπαίδευση
Λαμβάνοντας υπόψη ότι η ισότητα των ευκαιριών και η διασφάλιση της κοινωνικής ένταξης θεμελιώνονται στην εκπαίδευση, είναι αυτονόητο ότι πρέπει να εξασφαλιστεί ισότιμη πρόσβαση για τα άτομα με αναπηρία σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, της επαγγελματικής κατάρτισης και της διά βίου μάθησης. Εξάλλου, η δημιουργία ευκαιριών για τα ΑμεΑ στον τομέα της εκπαίδευσης είναι σημαντική όχι μόνο για τα άτομα με αναπηρία αλλά και για την κατανόηση της διαφορετικότητας από τα άτομα χωρίς αναπηρία. Είναι αλήθεια ότι το 2008 θεσπίστηκε στη χώρα μας η υποχρεωτική εκπαίδευση για τα παιδιά με αναπηρία, όμως δυστυχώς, ο νόμος αυτός παραμένει ακόμη κενό γράμμα αφού 180.000 ΑμεΑ παραμένουν ακόμη χωρίς κανενός είδους εκπαίδευση. Πρόκειται για μια πραγματικά απογοητευτική κατάσταση η οποία θα μπορούσε να βελτιωθεί αισθητά εάν λαμβάνονταν στοχευμένα μέτρα που θα καθιστούσαν τις δομές της εκπαίδευσης περισσότερο προσιτές για τα άτομα με αναπηρία – συμπεριλαμβανομένης και της παροχής προσωπικής υποστήριξης και άλλων διευκολύνσεων – θα αξιοποιούσαν τις δυνατότητες που προσφέρουν οι νέες τεχνολογίες και θα υποστήριζαν έμπρακτα τις οικογένειες που έχουν στους κόλπους τους μέλη με αναπηρία (με την παροχή ειδικών επιδομάτων, φορολογικών και ασφαλιστικών ελαφρύνσεων, κτλ.).
Περιβάλλον
Σε μια κοινωνία ανοιχτή για όλους, σημαντικό ρόλο διαδραματίζει η δημιουργία ενός προσβάσιμου δομημένου περιβάλλοντος. Κι αυτό διότι τα υφιστάμενα εμπόδια στο δομημένο περιβάλλον εμποδίζουν ή και αποτρέπουν τα άτομα με αναπηρίες να συμμετέχουν πλήρως στην καθημερινή ζωή και να απολαμβάνουν τα θεμελιώδη δικαιώματά τους. Για τον λόγο αυτόν, επιβάλλεται να ληφθούν ειδικά μέτρα ή να επεκταθούν τα υφιστάμενα (όπως, π.χ. η χρήση των υποβοηθητικών συσκευών και των τεχνολογικών καινοτομιών) που να διασφαλίζουν την προσπελασιμότητα των ατόμων με αναπηρία στο φυσικό και δομημένο περιβάλλον – όπως σε συμπλέγματα κατοικιών, δημόσιες υπηρεσίες, πεζοδρόμια, πλατείες, δρόμους και άλλους εξωτερικούς χώρους. Στο πλαίσιο αυτό, είναι σημαντικό στο εξής η πολιτεία να αναπτύσσει οδηγίες, πρότυπα και νομοθεσία που να ενθαρρύνουν τον σχεδιασμό και την κατασκευή δημόσιων κτιρίων και δημόσιων εσωτερικών και υπαίθριων χώρων προσιτών στα ΑμεΑ. Ταυτόχρονα, τα πανεπιστήμια και τα ιδρύματα που είναι αρμόδια για την κατάρτιση όλων των επαγγελματιών που διαχειρίζονται το δομημένο περιβάλλον, θα πρέπει να προωθούν την αρχή της προσπελασιμότητας σε όλες τις νέες κατασκευές. Εννοείται ότι η προσβασιμότητα στο φυσικό και δομημένο περιβάλλον χρειάζεται να συνοδεύεται και από προσιτά μέσα μεταφοράς, δημόσια και ιδιωτικά.
Πρόσβαση
Μια άλλη βασική πτυχή για την πλήρη συμμετοχή των ατόμων με αναπηρία στην κοινωνία είναι και η πρόσβαση στην ενημέρωση και την επικοινωνία. Εάν θέλουμε τα άτομα με αναπηρία να ασκήσουν ενεργά τα δικαιώματά τους και να προβαίνουν σε επιλογές για τη ζωή τους, τότε είναι ουσιαστικό να μπορούν να έχουν πρόσβαση σε πληροφορίες – σχετικά με τα δικαιώματα, τις υπηρεσίες και τα προγράμματα που τους αφορούν – μέσω επαρκών συστημάτων επικοινωνιών. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τις δημόσιες υπηρεσίες οι οποίες μπορούν να λειτουργήσουν και ως πρότυπα καλής πρακτικής για τον ιδιωτικό τομέα. Επίσης, τα διάφορα συστήματα επικοινωνιών πρέπει να είναι και αυτά προσιτά στα άτομα με αναπηρία. Υπάρχουν ήδη καλά παραδείγματα τέτοιων τύπων συστημάτων, φιλικών προς τα ΑμεΑ, η χρήση των οποίων θα πρέπει να επεκταθεί περαιτέρω, όπως το σύστημα Μπράιγ, οι νοηματικές γλώσσες, η τηλεφωνική αναμετάδοση, συστήματα επικοινωνιών κειμένου ή τηλεοπτικά, κτλ.
Εργασία
Η εργασία αποτελεί, τέλος, βασικό στοιχείο για την κοινωνική ένταξη και την οικονομική ανεξαρτησία κάθε πολίτη. Δυστυχώς όμως, τα ποσοστά απασχόλησης και δραστηριότητας των ατόμων με αναπηρία είναι ακόμη χαμηλά σε σύγκριση με τον υπόλοιπο πληθυσμό. Για αυτό και η πολιτεία καλείται να δώσει ιδιαίτερη έμφαση στο ζήτημα της προστασίας των δικαιωμάτων των ανθρώπων με αναπηρία στον χώρο της εργασίας εξασφαλίζοντάς τους ίσες ευκαιρίες. Για τον σκοπό αυτό, χρειάζεται πρώτα από όλα, οι νόμοι και οι κανονισμοί στον τομέα της εργασίας να μην κάνουν διακρίσεις σε βάρος των ατόμων με ειδικές ανάγκες, ειδικά σε ότι αφορά το θέμα της επιλογής και των προσλήψεων. Για αυτό και κρίνεται απολύτως απαραίτητη η άμεση κύρωση από το Ελληνικό Κοινοβούλιο της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία καθώς και η υπογραφή και κύρωση του Προαιρετικού της Πρωτοκόλλου, που προβλέπει το δικαίωμα της ατομικής προσφυγής των ατόμων με αναπηρία στην Διεθνή Επιτροπή Παρακολούθησης της Σύμβασης. Εκτός όμως από την ανάληψη πρωτοβουλιών κατά των διακρίσεων, η προαγωγή της απασχόλησης των ατόμων με αναπηρία θα μπορούσε να υποστηριχθεί και με ενεργητικά μέτρα, όπως η θέσπιση ειδικού νόµου για την απασχόληση και την κατάρτιση των ατόµων µε αναπηρία, η δημιουργία ακόμη περισσότερων θέσεων εργασίας ειδικά για ΑμεΑ και η επέκταση των σχετικών ποσοστώσεων, καθώς και η παροχή δανείων και επιχορηγήσεων, φορολογικά προνόμια και άλλου είδους τεχνικής και οικονομικής βοήθειας σε επιχειρήσεις που απασχολούν άτομα με αναπηρία, κτλ. Εξάλλου, η αξιοποίηση των δυνατοτήτων που παρέχουν οι νέες τεχνολογίες, όπως η τηλε-εργασία, μπορεί να συμβάλλει αποφασιστικά στην αντιμετώπιση του ζητήματος της ισότητας των ευκαιριών για τους ανθρώπους με ειδικές ανάγκες.
Κάθε πολιτισμένη κοινωνία έχει καθήκον να προστατεύει τα πιο αδύναμα μέλη της και να αίρει τους αποκλεισμούς. Για την πλήρη κοινωνική ένταξη των ατόμων με αναπηρία η πολιτεία οφείλει να διασφαλίσει τα δικαιώματά τους και να προσφέρει ίσες ευκαιρίες για όλους. Μόνο με την τήρηση αυτών των προϋποθέσεων τα άτομα με αναπηρία θα πάψουν να αντιμετωπίζονται ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας.
Άξονες
Για να επιτευχθούν οι παραπάνω στόχοι απαιτείται η εφαρμογή μιας ολοκληρωμένης πολιτικής η οποία θα περιλαμβάνει τους ακόλουθους άξονες:
Πρώτα απ’ όλα, και προκειμένου να καταπολεμηθεί η προκατάληψη για τους ανθρώπους με αναπηρία, η πολιτεία, η τοπική αυτοδιοίκηση και οι φορείς της κοινωνίας πολιτών χρειάζεται να υποστηρίξουν εκστρατείες πληροφόρησης και ευαισθητοποίησης για τους ανθρώπους με αναπηρία και για τις πολιτικές που υιοθετούνται υπέρ τους, μεταδίδοντας το μήνυμα ότι οι άνθρωποι αυτοί είναι πολίτες με ίσα δικαιώματα με τους υπόλοιπους και ότι η κοινωνία έχει ευθύνη για τα ποικίλα εμπόδια που παρακωλύουν τα ΑμεΑ από την απόλαυση αυτών των δικαιωμάτων. Επιπλέον, είναι σημαντικό να παρουσιάζεται η θετική συμβολή που έχουν τα άτομα με αναπηρία ως ενεργά και πλήρη μέλη της κοινωνίας. Βασικό ρόλο, στο πλαίσιο αυτό, μπορούν να διαδραματίσουν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης παρουσιάζοντας τα ΑμεΑ με θετικό τρόπο στις διαφημίσεις, στην τηλεόραση, στο ραδιόφωνο, στα έντυπα και στο διαδίκτυο.
Εκπαίδευση
Λαμβάνοντας υπόψη ότι η ισότητα των ευκαιριών και η διασφάλιση της κοινωνικής ένταξης θεμελιώνονται στην εκπαίδευση, είναι αυτονόητο ότι πρέπει να εξασφαλιστεί ισότιμη πρόσβαση για τα άτομα με αναπηρία σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, της επαγγελματικής κατάρτισης και της διά βίου μάθησης. Εξάλλου, η δημιουργία ευκαιριών για τα ΑμεΑ στον τομέα της εκπαίδευσης είναι σημαντική όχι μόνο για τα άτομα με αναπηρία αλλά και για την κατανόηση της διαφορετικότητας από τα άτομα χωρίς αναπηρία. Είναι αλήθεια ότι το 2008 θεσπίστηκε στη χώρα μας η υποχρεωτική εκπαίδευση για τα παιδιά με αναπηρία, όμως δυστυχώς, ο νόμος αυτός παραμένει ακόμη κενό γράμμα αφού 180.000 ΑμεΑ παραμένουν ακόμη χωρίς κανενός είδους εκπαίδευση. Πρόκειται για μια πραγματικά απογοητευτική κατάσταση η οποία θα μπορούσε να βελτιωθεί αισθητά εάν λαμβάνονταν στοχευμένα μέτρα που θα καθιστούσαν τις δομές της εκπαίδευσης περισσότερο προσιτές για τα άτομα με αναπηρία – συμπεριλαμβανομένης και της παροχής προσωπικής υποστήριξης και άλλων διευκολύνσεων – θα αξιοποιούσαν τις δυνατότητες που προσφέρουν οι νέες τεχνολογίες και θα υποστήριζαν έμπρακτα τις οικογένειες που έχουν στους κόλπους τους μέλη με αναπηρία (με την παροχή ειδικών επιδομάτων, φορολογικών και ασφαλιστικών ελαφρύνσεων, κτλ.).
Περιβάλλον
Σε μια κοινωνία ανοιχτή για όλους, σημαντικό ρόλο διαδραματίζει η δημιουργία ενός προσβάσιμου δομημένου περιβάλλοντος. Κι αυτό διότι τα υφιστάμενα εμπόδια στο δομημένο περιβάλλον εμποδίζουν ή και αποτρέπουν τα άτομα με αναπηρίες να συμμετέχουν πλήρως στην καθημερινή ζωή και να απολαμβάνουν τα θεμελιώδη δικαιώματά τους. Για τον λόγο αυτόν, επιβάλλεται να ληφθούν ειδικά μέτρα ή να επεκταθούν τα υφιστάμενα (όπως, π.χ. η χρήση των υποβοηθητικών συσκευών και των τεχνολογικών καινοτομιών) που να διασφαλίζουν την προσπελασιμότητα των ατόμων με αναπηρία στο φυσικό και δομημένο περιβάλλον – όπως σε συμπλέγματα κατοικιών, δημόσιες υπηρεσίες, πεζοδρόμια, πλατείες, δρόμους και άλλους εξωτερικούς χώρους. Στο πλαίσιο αυτό, είναι σημαντικό στο εξής η πολιτεία να αναπτύσσει οδηγίες, πρότυπα και νομοθεσία που να ενθαρρύνουν τον σχεδιασμό και την κατασκευή δημόσιων κτιρίων και δημόσιων εσωτερικών και υπαίθριων χώρων προσιτών στα ΑμεΑ. Ταυτόχρονα, τα πανεπιστήμια και τα ιδρύματα που είναι αρμόδια για την κατάρτιση όλων των επαγγελματιών που διαχειρίζονται το δομημένο περιβάλλον, θα πρέπει να προωθούν την αρχή της προσπελασιμότητας σε όλες τις νέες κατασκευές. Εννοείται ότι η προσβασιμότητα στο φυσικό και δομημένο περιβάλλον χρειάζεται να συνοδεύεται και από προσιτά μέσα μεταφοράς, δημόσια και ιδιωτικά.
Πρόσβαση
Μια άλλη βασική πτυχή για την πλήρη συμμετοχή των ατόμων με αναπηρία στην κοινωνία είναι και η πρόσβαση στην ενημέρωση και την επικοινωνία. Εάν θέλουμε τα άτομα με αναπηρία να ασκήσουν ενεργά τα δικαιώματά τους και να προβαίνουν σε επιλογές για τη ζωή τους, τότε είναι ουσιαστικό να μπορούν να έχουν πρόσβαση σε πληροφορίες – σχετικά με τα δικαιώματα, τις υπηρεσίες και τα προγράμματα που τους αφορούν – μέσω επαρκών συστημάτων επικοινωνιών. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τις δημόσιες υπηρεσίες οι οποίες μπορούν να λειτουργήσουν και ως πρότυπα καλής πρακτικής για τον ιδιωτικό τομέα. Επίσης, τα διάφορα συστήματα επικοινωνιών πρέπει να είναι και αυτά προσιτά στα άτομα με αναπηρία. Υπάρχουν ήδη καλά παραδείγματα τέτοιων τύπων συστημάτων, φιλικών προς τα ΑμεΑ, η χρήση των οποίων θα πρέπει να επεκταθεί περαιτέρω, όπως το σύστημα Μπράιγ, οι νοηματικές γλώσσες, η τηλεφωνική αναμετάδοση, συστήματα επικοινωνιών κειμένου ή τηλεοπτικά, κτλ.
Εργασία
Η εργασία αποτελεί, τέλος, βασικό στοιχείο για την κοινωνική ένταξη και την οικονομική ανεξαρτησία κάθε πολίτη. Δυστυχώς όμως, τα ποσοστά απασχόλησης και δραστηριότητας των ατόμων με αναπηρία είναι ακόμη χαμηλά σε σύγκριση με τον υπόλοιπο πληθυσμό. Για αυτό και η πολιτεία καλείται να δώσει ιδιαίτερη έμφαση στο ζήτημα της προστασίας των δικαιωμάτων των ανθρώπων με αναπηρία στον χώρο της εργασίας εξασφαλίζοντάς τους ίσες ευκαιρίες. Για τον σκοπό αυτό, χρειάζεται πρώτα από όλα, οι νόμοι και οι κανονισμοί στον τομέα της εργασίας να μην κάνουν διακρίσεις σε βάρος των ατόμων με ειδικές ανάγκες, ειδικά σε ότι αφορά το θέμα της επιλογής και των προσλήψεων. Για αυτό και κρίνεται απολύτως απαραίτητη η άμεση κύρωση από το Ελληνικό Κοινοβούλιο της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία καθώς και η υπογραφή και κύρωση του Προαιρετικού της Πρωτοκόλλου, που προβλέπει το δικαίωμα της ατομικής προσφυγής των ατόμων με αναπηρία στην Διεθνή Επιτροπή Παρακολούθησης της Σύμβασης. Εκτός όμως από την ανάληψη πρωτοβουλιών κατά των διακρίσεων, η προαγωγή της απασχόλησης των ατόμων με αναπηρία θα μπορούσε να υποστηριχθεί και με ενεργητικά μέτρα, όπως η θέσπιση ειδικού νόµου για την απασχόληση και την κατάρτιση των ατόµων µε αναπηρία, η δημιουργία ακόμη περισσότερων θέσεων εργασίας ειδικά για ΑμεΑ και η επέκταση των σχετικών ποσοστώσεων, καθώς και η παροχή δανείων και επιχορηγήσεων, φορολογικά προνόμια και άλλου είδους τεχνικής και οικονομικής βοήθειας σε επιχειρήσεις που απασχολούν άτομα με αναπηρία, κτλ. Εξάλλου, η αξιοποίηση των δυνατοτήτων που παρέχουν οι νέες τεχνολογίες, όπως η τηλε-εργασία, μπορεί να συμβάλλει αποφασιστικά στην αντιμετώπιση του ζητήματος της ισότητας των ευκαιριών για τους ανθρώπους με ειδικές ανάγκες.
Κάθε πολιτισμένη κοινωνία έχει καθήκον να προστατεύει τα πιο αδύναμα μέλη της και να αίρει τους αποκλεισμούς. Για την πλήρη κοινωνική ένταξη των ατόμων με αναπηρία η πολιτεία οφείλει να διασφαλίσει τα δικαιώματά τους και να προσφέρει ίσες ευκαιρίες για όλους. Μόνο με την τήρηση αυτών των προϋποθέσεων τα άτομα με αναπηρία θα πάψουν να αντιμετωπίζονται ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας.